ময়না/ডাক্তাৰ
[ ৪৪ ]
ডাক্তাৰ
( ১ )
জহনী ৰাক্ষসীয়ে আমাৰ দেশখন খালে! সেই বছৰ প্ৰথম আমাৰ গাৱঁত জহনী লাগিল। কি ভীষণ সেই সময়ৰ দৃশ্য! কোন কত মৰে ঠিক নাই, কোন কোন দিনা মৰিল তাৰ লেখ নাই। একে ঘৰতে ৪ জন, ৫ জন, ৮ জন, ১০ জন গোটাইখন ঘৰ, তেনেই মৰিল, কাক কোনে চায়! কেঁচুৱাই মৰা মাকৰ পিয়াহ কামুৰে, ওচৰতে পৰি বাপেকে উপায়হীন হৈ চাই থাকে! ঘৰৰ পৰা টানি আনি মৰা শ বাহিৰত থওঁতা নাই। গাওঁখনকে যেন কিবা এটা ভীষণ ছায়াই গিলিপ মাৰি ধৰিলে! বাটৰুৱাই গাৱেঁদি বাট এৰিলে; ইষ্ট-মিত্ৰ কোনো খবৰ কৰিবলৈ নাহা হল। আন্ধাৰ নৌ হওঁতেই কাৰো কতো সাৰি সুৰা ফাট-ফুট নাই; মুঠে বাৰীত জহনীৰ দেৱতাৰ দুপ-দুপনি, গভীৰ ৰাতি যম-ডাকিনীৰ দীঘল ৰিঙনি আৰু শিয়াল- কুকুৰৰ তমৰোল আতাহ! মৃত্যু বিভীষিকাই যেন মূৰ্তি ধৰি গাৱঁখনকে ছাদি ধৰিলে! এই ভীষণ দিনকেইটাত যি কেইজন বাচি থাকিল, তাহাঁতৰো পেটত কিমান ভয়, কিমান শঙ্কা!
( ২ )
কোনোবাই কেনেবাকৈ কাৰবাক খবৰ দিলে, কৰবাৰপৰা ডাক্তাৰ এজন আহিল, লগত দুজন কম্পাউণ্ডাৰ। কম্পাউণ্ডাৰ দুজনে আলাগ-নিলাগ কৰি বেমাৰীৰ কাষক যায় কাৰো ঔষধ মুখত, কাৰো চকুত আৰু কাৰো বা মূৰত ঢালি থৈ আহে! কাকো গালি পাৰে, কাকো ঔষধ খুৱাওঁতে গালে মুখে চৰ মাৰে, আৰু সকলোকে খং কৰে। মান্নাৰ দেওৰ উপদ্ৰৱতকৈ এই দুজন চৰকাৰী দেওৰ উপদ্ৰৱ বেছি অসহ্য হৈ উঠিল। গাৱঁত ডেকা লৰা দুজনমানে ডাক্তাৰক কলে। ডাক্তাৰে তাৰ উপায় কৰিলে। কম্পাউণ্ডাৰ দুজনক কেৱল ঔষধ আনা-নিয়া তৈয়াৰ কৰা এই কাম দি আমাক কেইজনমানক লৈ ডাক্তাৰে এটা সেৱক দল গঠন কৰিলে। যি ৰকমে চলিলে জহনীলৈ ভয় নাথাকে, তেওঁ আমাক সেই দৰে ৰাখে, তেওঁৰ লগতে খুৱায়, তেওঁৰ লগতে ৰাতি থাকিব লাগে। এইদৰে ডাক্তাৰৰ অক্লান্ত পৰিশ্ৰম আৰু বিজ্ঞ চলনৰ ফলত পোন্ধৰ দিনমানৰ মূৰত জহনীৰ প্ৰকোপ কমিল। কৰবাত কোনোদিন এটা মৰে মাথোন!
এই কেইদিনতে ডাক্তাৰে গাওঁখন জিনি ললে। তেওঁৰ নিৰ্ভীকতা, সেৱা-যত্ন, নৰিয়াৰ প্ৰতি মৰম, সান্ত্বনাৰ সুমিষ্ট কথা — এই সকলোএ গাৱঁলীয়া মানুহৰ মনত তেওঁক দেৱতাৰ শাৰীলৈ তুলিলে।
( ৩ )
ইয়াৰেপৰা ডাক্তাৰৰ লগত চিনাকি, খুব মিল। তেওঁ শ্ৰীহট্টৰ মানুহ; প্ৰথমতে লোকেলবোৰ্ডৰ ডাক্তাৰ আছিল, যেতিয়া আমাৰ গাৱঁত জহনী হয়। তাৰপৰা বদলি কৰিব খোজাত তেওঁ বোৰ্ডৰ কাম এৰি দি নিজে ডাক্তাৰি আৰম্ভ কৰিলে। ময়ো পঢ়া-শুনা সাং কৰি বহিলোঁ, চহৰতে কিবা এখন সৰু দোকান দি।
দোকানৰ সমুখৰ আলিত থিয় হৈ ডাক্তাৰে মাতিলে, “হেৰা, আহা! বেমাৰীক কিমান শুশ্ৰূষা কৰিব জানা এইবাৰ পৰীক্ষা হব।” তেওঁৰ কথাৰ সুৰত ব্যঙ্গ ভাৱৰ চেষ্টা থাকাতো মাতটো গম্ভীৰ, মোৰ কাণত বাজিল! অলপ পৰৰ পাছত মহৰীজনক দোকান চাবলৈ কৈ ডাক্তাৰৰ লগত নৰিয়া চাবলৈ ওলালোঁ![ ৪৫ ] যাৰ নৰিয়া তেওঁ এজনী বঙালী তিৰোতা, বা ছোৱালী; প্ৰথম সন্তান প্ৰসৱ কৰিয়েই সূতিকাৰ জ্বৰত পৰিছে। খুব টান বেমাৰ, চাওঁতা কোনো নাই। তেওঁৰ স্বামী কি অফিছত কাম কৰে; ইমান বিপত্তিটো বৰ-বাবুএ কোনো প্ৰকাৰৰ ছুটী নিদিয়ে; চাহাবক কবলৈকো তেওঁৰ সাহ নাই।
ডাক্তাৰে কলে, “দেখিছা, এই অৱস্থা। কেইজন বঙালীক কলোঁ, বেটাহঁত খাৱৰ বেলিকা বৰ লগ! ৰাতি খপোঁতা কোনো নাই। তুমি ৰাতি থাকিব লাগে। সি ( নৰিয়াৰ স্বামীক সূচাই) একো নাজানে, অতি কেঁচা লৰা, আসামক বদলি হৈ আহাৰো আজি তিনি মাহমান মুঠে।”
মই মান্তি হলোঁ। পাছত শুনিলোঁ, এই ডেকা কেৰাণীজন ভাল শ্ৰেণীৰ বামুণ; তাহঁতৰ বৰ-বাবুৰ জাত তিমান ভাল নহয়; ইবোৰ বঙালীএ হলে তেওঁৰ লগত আহাৰ-ব্যৱহাৰ কৰে; এই নতুন কেৰাণীৰ আপত্তি। এইটোই বাবুটোৰ ওপৰত আক্ৰোশ; আৰু সেই দেখি কোনো বঙালীএ তেওঁৰ নৰিয়া ঘৈণীক নাচায়।
বেছি দিন ৰাতি খপিব নালাগিল। তৃতীয় দিনা ছোৱালীজনী দুখ-সুখ কাতি কৰি এৰি গুচি গল; যিটি শিশু হৈছিল, মাইকী, অলপ পাছতে তাইৰো অকণমানি জীউটোই কৰবালৈ ভুৰুত কৰি উৰা মাৰিলে। কেৰাণী বাবুৰ হুকহুকিত শিলৰো বুক গলি যায়; ডাক্তাৰৰ চকু পানীত বাট নেদেখা অৱস্থা হল। মোৰো বুক ফাটি কান্দন ওলাল।
তেও ময়েই প্ৰথম তম্ভিলোঁ। বহু কাবৌ-কাকূতি কৰাত মোৰ দোকানৰ ওচৰতে থাকা বঙালী পুৰোহিতজন আহিল; আমি চাৰিও এই দুই নতুন মাক-জীয়েকৰ — দুই ৰকমে সংসাৰ- ভাওনাত প্ৰবেশ কৰা এই দুই প্ৰাণীৰ—সৎকাৰ কৰিলোঁ।
( ৪ )
মই সুধিলোঁ “ডাক্তাৰবাবু আপুনি নো বিয়া নকৰাই নে? ইফালে দেখোন বুঢ়াই হল! এ, আপোনাৰ চুলিও পকিল, কোনে আপোনাক আৰু ছোৱালী দিব?” এই বুলি ডাক্তাৰৰ মুৰৰপৰা পকা চুলি এগছ আনি মেজতে থলোঁ।
আমি তিনিজন আছিলো, ইজন বি-এ পাছ কৰা ডেকা, মাষ্টাৰি কামৰ উমেদাৰি কৰিছে। ডাক্তৰে কলে, “বিয়া কৰাই কি হব? নেদেখিছা সিদিনা বসন্তৰ বিলাই।” বসন্ত সেই বামুণ কেৰাণী জনৰ নাম। ডাক্তাৰ গম্ভীৰ হল; তেতিয়া আৰু তেনে কথা পাতিব ভাল নালাগিল। আচলতে ইয়াৰ পাছত আৰু আলাপ নজমিলেই; আমি ই আখৰ সি-আখৰ কথা পাতি, ফুটবল মেচ্ খেলিবলৈ আহি বিপক্ষ দল নাহাত যেনেকৈ খেলোৱাৰবিলাকে বলটোক উদ্দেশ্যহীন গোৰ- লাথি বহাই ঘৰাঘৰি যায়, দুয়ো ঘৰক আহিলোঁ। বাটত বি-এ বন্ধু জনে কলে, আধা ইংৰাজীত, “কি কোৱা ভাই, ডাক্তাৰক বঢ়িয়া মানুহটো যেন লাগে!”
( ৫ )
কি জানি চাৰি-পাঁচ বছৰ হৈ গল। ডাক্তাৰৰ বুঢ়া চাকৰটো লৰি আহি মোক খবৰ দিলে, ডাক্তাৰৰ পুৱা এবাৰ ফিট হৈছিল, এতিয়া টান বেমাৰ, মই যাব লাগে। এই বুঢ়া ডাক্তাৰৰ অতি প্ৰিয়, সি একেলগে চাকৰ, অভিভাৱক, সকলো। সি লৰি আহা দেখি বুজিলোঁ, কথা কিছু টান; মই তেতিয়াই ডাক্তাৰৰ ঘৰলৈ গলোঁ।
ডাক্তাৰে কলে, “বসন্তক এখান টেলিগ্ৰাম কৰা। সি নগাৱঁত আছে। বুঢ়া, পইচা দে।”[ ৪৬ ] মই প্ৰথমতে ভাবিলোঁ, ডাক্তাৰে ভুল বকিছে, বসন্ত আকৌ আহিব কিয়, দুয়োৰো নো কি সম্বন্ধ! মই বিশ্বাস নকৰা অনুমান কৰি ডাক্তাৰে আকৌ কলে, “তুমি নুবুজা; সিয়েই মোৰ নিতান্ত আত্মীয়, ধৰা জোৱাঁই। তোমাক সকলো কথা কম এতিয়া; আগাৰি টেলিগ্ৰাম খান দিয়া।”
মই আচৰিত মানিলোঁ, জোৱাঁই, কতা ডাক্তাৰে ইমান দিন কোৱা নাই! টেলিগ্ৰাম লিখি নিজে গৈ ডাক ঘৰত দি আহিলোঁ।
( ৬ )
ভাঠিবেলা কি জানি পাঁচ বাজিল; জেঠমহীয়া দিন কিন্তু বৰষুণ হৈ থকাত তিমান গৰম নাই। ডাক্তাৰে কলে, “বুজিছা, মই আৰু এইবাৰ নাবাচোঁ। মোৰ apoplexyৰ দৰে হৈছে; যদি এনে ফিট আৰু দুটা বা তিনিটা হয়, তেনেহলেই শেষ! তোমাক সৰুৰেপৰা পাইছোঁ। তোমাৰ আগত মোৰ জীৱনৰ কাহিনীটে৷ কম, কবৰ মন গৈছে।” মই নামাতি থাকিলোঁ। তেওঁৰ বিছনাৰ ওচৰতে বহি তেওঁৰ হাত পিহি দিব ধৰিলোঁ।
( ৭ )
ডাক্তাৰে কলে, “মোৰ বাবা বেছ আঢ্যৱন্ত লোক আছিল; ময়েই বৰ পুত্ৰ। এফ-এ ফেল কৰাত তেওঁ মোক পঢ়া এৰুৱাই আনি ঘৰতে ৰাখিলে। তেতিয়া শ্ৰীহট্টৰ অনেক লোকে চাহৰ বাগিচা কৰিছে, তেৱোঁ মোক চাহ খেতি কৰিবলৈ লগাই দিলে।
“আমাৰ ঘৰৰ ওচৰতে আমাৰেই ভাৰা ঘৰত যি ঘৰ মানুহ আছিল তেৱোঁ বামুণ, পশ্চিম বঙ্গৰ, বিশিষ্ট চাকৰি কৰে; টকাকড়ি অনেক। তেওঁৰ ঘৰত তেওঁৰ স্ত্ৰী, এজনী ছোৱালী, নাম প্ৰভা আৰু এজন তোলনীয়া লৰা, তাৰ নাম বিনয়।
“বিনয় শিক্ষিত মাৰ্জিত ডেকা, বি-এ পাছ কৰি চাকৰিৰ উমেদাৰি কৰে। আমি দুটাৰ ভিতৰত ঢেৰ কথাবাৰ্তা হয়; যৌৱনৰ তেজৰ মহিমাত একোদিন স্বৰ্গ-মৰ্ত-পাতাল তেত্ৰিশ কোটি দেৱতাৰে সৈতে উৰুৱাই দিওঁ আৰু একোদিন তেত্ৰিশৰ ঠাইত ছয়-ষষ্টি কোটি দেৱতাৰ সৃষ্টি কৰোঁ।
“প্ৰভাও কিছু শিক্ষিতা আছিল; বয়সো হৈছিল প্ৰায় ১৪।১৫; তাইও কেতিয়াবা কোনো কোনো কথাত যোগ দিয়ে।
“কথাই বাৰ্তাই ঠিক হল, প্ৰভাৰ মাক-বাপেকে প্ৰভাক মোতেই বিয়া দিব খোজে। মোৰ বাব৷ আৰু মাও এই কথাত মান্তি হল। প্ৰভা সুন্দৰী ছোৱালী। মোৰ মনত লাগে, মাই এই কথা জানে; বাবাই দেখিলে এই সুযোগত প্ৰভাৰ বাপেকৰ সম্পত্তিটো প্ৰায় আমাৰেই হব। বিশেষ বাগিচা খোলাত অনেক টকাৰ আৱশ্যক; প্ৰভাৰ বাপেকৰো এটা অংশ আমাৰ বাগিচাত আছে। সকলো ফালে বৰ সুবিধা। গতিকে বিয়াৰ কথাবাৰ্তা ঠিক হল, মোৰ মনত বৰ ভাল পালোঁ। কাৰণ সেই বয়সত প্ৰণয়ৰ মহত্ত্ব আৰু সৌন্দৰ্য্যহে মনত খেলায়; সেই মানত আচলকৈ মই প্ৰভাক খুব ভাল পাইছিলোঁ।
“মানুহে গঢ়ে, বিধাতাই ভাঙে।” এইবোৰ কথাবাৰ্ত৷ চলি থাকোঁতে—মনত আছে নে তোমালোকৰ গাৱঁৰ জহনীৰ কথা—শ্ৰীহট্টতো জহনী লাগিল; যদিও তাৰ প্ৰকোপ তিমান বেছি নহল, প্ৰভাৰ মাকবাপেক দুয়ো এদিন আগাপিছাকৈ সেই বেমাৰতে মৰিল।
“দেশৰপৰা প্ৰভাৰ খুৰাক আহিল; টকাকড়ি সম্পত্তিৰ হিচাপ কৰিলে; বাবাৰ লগত পৰামৰ্শ কৰি শ্ৰাদ্ধাদিও তাতেই কৰিলে। কিন্তু আচল কথাত লাগিল কেৰোণ! খুৰাকে প্ৰভাক মোৰ লগত বিয়া দিবলৈ ৰাজি, কিন্তু মই লেখি দিব লাগে যে মই বা মোৰ ভবিষ্যতৰ লৰা ছোৱালীএ প্ৰভাৰ বাপেকৰ কোনো সম্পত্তিতে দাৱি-দাওয়া নকৰোঁ বা নকৰে। মোৰ
কোনো আপত্তি নাছিল; কিন্তু আপত্তি হল বাবাৰ।[ ৪৭ ] মুঠত প্ৰভাৰ লগত মোৰ বিয়া নহল। প্ৰভা-বিনয়ক লৈ খুৰাক দেশলৈ গুচি গল, যোৱাৰ সময়ত বিনয়ক লগ পালোঁ; কিন্তু প্ৰভাৰ মুখখনকো দেখা নাপালোঁ।
মনত বৰ বৈৰাগ্য জন্মিল। প্ৰেমৰ প্ৰৱল ভাৱত একো কাম কৰিবলৈ এৰিলোঁ। বাবাক কলোঁ, ‘মই বাগিচা নকৰো, ডাক্তাৰি পঢ়িম।’ বাবাৰ পোনতে খং; কিন্তু মাই বুজিলে আৰু সম্ভৱ বাবাক বুজালে; কিছু দিনৰ পাছত মই ডাক্তাৰি পঢ়িবলৈ কলিকাতা কেম্পবেল স্কুললৈ গলোঁ।
( ৮ )
“মই তেতিয়৷ ডাক্তাৰি পাছ কৰি উঠি কেম্পবেল স্কুলতে হাউছ-চাৰ্জন। সেই দিনা জুলাই কি আগষ্ট মাহ, আবেলি একজাক বৰ ডাঙৰ বৰষুণ হৈ গৈছে; মই কেম্পবেল হাস্পাতালৰ সম্মুখতে কেইডালমান নতুন ফুল চাই আছোঁ। দপ্-দপ্-কৰি এখন জুৰি গাড়ী সোমাই আহিল। তাৰ প্ৰধান আৰোহীজনক মই তৎক্ষণাৎ চিনিলো, সেই প্ৰভাৰ খুৰাক। তেওঁ কিন্তু মোক চিনি নাপালে। মোকেই প্ৰথমতে লগ পাই তেওঁ কলে, ‘বিষ-খোৱামানুহ’ সোনকাল কৰি দিহা কৰি দিয়ক।’
মই লৰালৰি কৰি ৰোগীক ভিতৰলৈ নিয়ালোঁ; শুৱাই থোৱাত দেখিলো, বিনয়! কিমান সম্ভৱ-অসম্ভৱ ভাব মনৰ ভিতৰেদি ক্ষন্তেকে খেলি গল। কৰপৰা আহিল কি হল জানিবলগীয়৷ কথা লিখি লোৱা হলত মটৰকাৰ আৰোহী কেইজনক লৈ গুচি গল।
“বিনয় অচেতন; ময়েই নিজে থাকি পতি কৰি আছোঁ। ৰাতি আঠোটামান বাজাত বিনয়ৰ অলপ সংজ্ঞা আহিল। মই কলোঁ, “ভালকৈ চোৱা, মই অমুক, শ্ৰীহট্টত যাৰ ঘৰৰ কাষতে আছিলা ” বিনয় চিনি পালে, মৃত্যুৰ ছাঁয়াই আবৰি ধৰা মুখত যেন সন্তোষৰ এটা বিৰিঙণি দেখা পালোঁ। বিনয় বৰ কষ্ট কৰি টানি নিয়া জিভাৰে কলে, “মোক বিষ খুৱালে। প্ৰভাক মোত বিয়া দিছিল। সম্পত্তিৰ লোভ। প্ৰভাক চাবা।” ইয়াৰ পাছত কিমান চেষ্টা কৰিলোঁ। বিনয়ৰ আৰু জ্ঞান নাহিল। দহমান বাজাত বিনয়ৰ আত্মাই তাৰ দেহ-পিঞ্জৰ এৰি থৈ গল।
“বিনয়ে কোৱা কথাই মোৰ মনত ভয়ঙ্কৰ তোলপাৰ লগালে। কিন্তু ভাবি চালোঁ, সেই কথা কোৱাৰ পৰা একো লাভ নাই, কোনে পতিয়াব, বৰং আগৰ সকলো কথা শুনি মানুহে মোকেহে খিয়াল কৰি বদনাম দিয়া বুলি কব! সেই দেখি চৰকাৰী ৰিপোৰ্টত বিনয় নিজে বিষ খাই মৰাটোই সাব্যস্ত হল।
( ৯ )
[ ৪৮ ] “প্ৰভাক কেনে কৰি নো লগ পাব পাৰি এইটোকে ভাবি আছোঁ। ভাগ্যক্ৰমে প্ৰভাহঁতৰ লগত শ্ৰীহট্টত থকা এটা চাকৰক ওলাই আহা দেখিলোঁ। সেয়ে মোৰ এই বুঢ়া। তাৰ সহায়তে প্ৰভাক অকলে লগ পালোঁ; ঘৰত খুৰাক নাছিল, আন বাধা দিওঁতা নহল।
প্ৰভা ক্ষীণ হৈ গৈছে, মলিন, পিন্ধনতো মল-পৰা শাৰী এখন মাত্ৰ, গাত একো অলঙ্কাৰ নাই। মোক দেখি তাই হুক হুক কৰি কান্দিবলৈ ধৰিলে। মই চমুকৈ কলোঁ, “মই সকলো কথা জানিছোঁ, মই এতিয়া ডাক্তাৰ, বিনয় সকলো কৈছে। সময় নাই। তুমি ইয়াত থাকা নিৰাপদ নহয়। যদি মোক বিশ্বাস কৰা, পৰহি সন্ধ্যা ৭ বজাত ৰাস্তালৈ ওলাবা, তোমাক লৈ যাম।”
“জাৰি-জোকাৰি কিনি-বিকি প্ৰায় এক হেজাৰ টকা হাতত হল। গধূলি বিশেষ ৰূপে এখন মটৰগাড়ী ভাৰা কৰি লৈ চাৰ্কুলাৰ ষ্টীটৰ সেই ঠাই পাইছোঁ। দেখিলোঁ এখন আলোৱানেৰে গা-মূৰ ঢাকি মানুহ এজন আহিছে। বুজিলোঁ এয়ে প্ৰভা। খুব বেগাই গাড়ী হাৱৰা ষ্টেচন পালে; পাঞ্জাৱ মেল যাবলৈ সাজু হৈছে, চাৰ্কুলাৰ ষ্ট্ৰীটৰ পৰা আধা ঘণ্টাৰ ভিতৰতে আমি পাঞ্জাব-মেইলত হুপ হুপ দুপ দুপ কৰি কলিকতা পাছত এৰি বেগাই লৰ দিলোঁ।
“কোনো ডাঙৰ ঠাইলৈ নগলোঁ; টকা কম, দূৰলৈকে নগই নাইনিতে নামিলো; সুবিধা —ইফালে ঠায়ো সৰু, সিফালে এলাহাবাদৰো নিচেই ওচৰ।
“তেতিয়াহে বুজিলোঁ, অৰ্থৰ কাৰণে মানুহ কি পিশাচ হব পাৰে। প্ৰভাৰ অন্তঃসত্ত্বা অৱস্থা। খুৰাকে বিনয়কে বিহ খুৱাই নেৰিলেহেঁতেন, অন্ততঃ প্ৰসৱৰ সময়ত প্ৰভাৰো সেয়ে গতি হলহেঁতেন বুলি ভাই আৰু বুঢ়াই আশঙ্কা কৰিছিল। প্ৰভা যে এই দৰে আহিব পাৰিলে, বুঢ়া লগত থাকত!
“প্ৰভা বিধৱা হৈছিল; তাই বামুণৰ বিধৱাৰ সকলো নিয়ম পালি থাকিল; মই বিষম সমস্যাত পৰিলোঁ। পিছে গোসাঁয়ে নিজেই সেই লেঠা ভাঙি দিলে।
“নাইনিত থাকা এমাহ হওঁ-নহওঁতেই প্ৰভাৰ প্ৰসৱ হল। মই ডাক্তাৰ; একো ভয় বা আশঙ্কাৰ কাৰণ নেদেখিলো। কিন্তু সদ্যজাত শিশুটিৰ তোঁহা কান্দন শুনি সূতিকা ঘৰক গৈ দেখোঁ, তাৰ মাক, মাক হব পাওঁ-নাপাওঁতেই তাইৰ এই চুটি জীৱনৰ নতুন প্ৰাণত পোৱা অত্যধিক শোক দুখ তাপ এৰি সকলো সুখ দুখৰ অতীত অজ্ঞাত লোকলৈ গতি কৰিলে!
“মই প্ৰথমতে বৰ বিপাঙত পৰিলোঁ। ধাই এজনী ৰাখিলোঁ। পাছত ভাবিলোঁ, ভালেই হল, এতিয়৷ প্ৰভাক লৈ একো গোলমাল হোৱাৰ আশঙ্কা নাই, একো দায়-জগৰো নাই বা সামাজিক লাজ-গ্লানিও নাই।
“ঘৰলৈ চিঠি লিখিলোঁ, মই দেশ ফুৰিবলৈ আহি এলাহাবাদৰ ৰেলৰ ষ্টেচনত এই ছোৱালীটি পাইছোঁ; এই অনাথ অজ্ঞান শিশুটিলৈ মোৰ বৰ মৰম জন্মিছে; তাইক লই ঘৰলৈ যাব লাগিছোঁ।
“ঘৰ পালত, বাবাৰ খং; মুঠতে তেওঁ মোৰ উদ্ভাৱন কৰা গল্প বিশ্বাস কৰ৷ নাই, ভাবিছে মোৰেই কোনো কু-কীৰ্তিৰ ফল। তথাপিতো বৰ পুতেকক ঘৰ সোমাব নিদিয়ে কেনেকৈ।[ ৪৯ ] “দুই এদিনতে মই মা-ক সকলো কথা কলোঁ। তিৰী মানুহ, তেওঁ বুজিলে। কিন্তু সেই কথা আৰু কাকো নকলে, বাবাকো নহয়।
“মই দেখিলোঁ মই ঘৰত থাকা অসম্ভৱ; মোৰো ভাল নালাগে; বাবায়ো পছন্দ নকৰে। মোৰ সৰু ভাই তিনিওজন পঢ়াশুনা ব্যৱসায়-বুদ্ধিত বাবাৰ উপযুক্ত হৈ উঠিছে। মই তোমালোকৰ ইয়াতে লোকেলবোৰ্ডৰ চাকৰি লৈ আহিলোঁ। অদল-বদল হৈ থাকিব লাগে দেখি গবৰ্ণমেণ্টৰ চাকৰিলৈ মন নগল।
“ছোৱালীজনী লাহে লাহে ডাঙৰ হল। বিয়াৰ প্ৰসঙ্গত মাই বাবাক সকলো কথা কলে। কিছু টকাৰ বলত, কিছু খাতিৰত, কিছু কোনো নাই বুলি, বাবাই বসন্তক এই ছোৱালীজনী বিয়া দিলে। বসন্তয়ো নাজানে সেই ছোৱালী কাৰ, তাই মোৰ নিজা সন্তান নহলেও, কেনেকৈ তাইৰ লগত মোৰ হৃদয়ৰ সমস্ত বৃত্তিৰ কি ঘনিষ্ঠ সংযোগ আছিল।
“এই কাৰণেই আমাৰ দেশৰ মানুহে বসন্তক কিছু ঘিণ কৰে, আৰু সিও আনক ঘিণ কৰি তাৰ পোতক তোলে!
“যাক, এই দুৰ্ভগীয়া বুৰঞ্জী মই মৰিলেই শেষ হব। ঈশ্বৰে সোনকালে মোকো নিলে হয়।”
( ১০ )
পাছ দিনা দুপৰীয়া বসন্ত নগাৱঁৰপৰা পালেহি। ডাক্তাৰে নিজৰ ৰোগ ঠিক ধৰিব পাৰিছিল। সেই দিন ৰাতি এবাৰ, আৰু পাছ দিনা পুৱা এবাৰ ফিট হৈ ডাক্তাৰৰ মৃত্যু হল। তেওঁক সতকাৰ কৰিবলৈ মানুহৰ অভাৱ নাছিল, বঙালী-অসমীয়াই ভৰি পৰিল।
* * * *
ডাক্তাৰৰ এই অতৃপ্ত প্ৰেম, প্ৰভাৰ এই দুৰ্ভাগ্য কাহিনী, প্ৰথমতে আজি মই আপোনালোকক কৈছোঁ। কোনোবাই কব পাৰে নে মৃত্যুৰ সিপাৰত ইমান প্ৰেমৰ ইমান আবেগৰ কিবা চিন থাকিব গৈ নে নাই!
⸻⸻