তত্ত্ব-কথা/নামধৰ্ম্ম-তত্ত্ব
নামধৰ্ম্ম-তত্ত্ব
শঙ্কৰদেৱৰ ধৰ্ম্ম বিশ্বজনীন, উদাৰ আৰু মহান ধৰ্ম্ম। এই ধৰ্ম্ম পুৰণি, প্ৰাচীন, চিৰন্তন, সনাতন যদিও সি শঙ্কৰদেৱৰ দ্বাৰাই ছয়ত্ৰিশ জাতিৰ লোকৰ ভিতৰত নতুনকৈ প্ৰকাশিত আৰু প্ৰচাৰিত। আৰ্য্য ঋষিসকলৰ হৃদয়ত যেতিয়া সৰ্ব্বময় সৰ্ব্বকৰ্ত্তা ঈশ্বৰৰ অসীম মহিমাৰ প্ৰথম উন্মেষ হয় আৰু সেই মহিমাৰে অন্তৰ-বাহিৰ মণ্ডিত হৈ যেতিয়া তেওঁলোকে তপোবনত সাম গান কৰে, যেতিয়া তেওঁলোকে ঈশ্বৰক জানিবৰ নিমিত্তে অনেক কাল সমাধিত বহি থাকোঁতে তেওঁলোকৰ এজনে ঈশ্বৰক হঠাৎ চকামকাকৈ দেখিবলৈ পায় ৰিঙিয়াই উঠিছিল-
ৱেদাহমেতং পুৰুষং মহান্তমাদিত্যবৰ্ণং তমসঃ পৰস্তাৎ
যেতিয়া আন এজনে ক’লে, ময়ো জানিছোঁ “ৰসো ৱৈ সঃ,” আৰু যেতিয়া আন এজনে ক’লে, “ময়ো ঈশ্বৰক জানিছোঁ বুলিও ক’ব নোৱাৰোঁ, নাই জনা বুলিও ক’ব নোৱাৰোঁ”, সেই জ্ঞান ভালকৈ জানিব নোৱৰা, মনে সম্পূৰ্ণকৈ জুখিব, সোঁৱৰণীয়ে ভালকৈ খেপিয়াই ধৰিব নোৱৰা কালতে এই ধৰ্ম্মৰ জনম। এই ধৰ্ম্মৰ বীজ বীজ পুৰাকলাৰ বেদ ঋষিসকলৰ হৃদয়ত পৰমপুৰুষ পৰমাত্মাৰ দ্বাৰায় ৰোপিত আৰু পৰমপুৰূষৰ অপাৰ কৰুণা-বাৰি সিঞ্চিত হৈ অঙ্কুৰিত আৰু পৰিৱৰ্দ্ধিত। এই ধৰ্ম্ম বেদৰ গুপুত বিত্ত, বেদ মহোদধিৰ হৃদয়কন্দৰত আন আন অনেক কম লাগতিয়াল, অসাৰ, অসাৰ্থক বস্তু অথচ আচল ৰত্ন বুলি থকা বিত্তৰ সৈতে এই মহাবিত্ত মিহলি হৈ আছিল। বেদৰ ঋষিসকলে বেদৰ গৰ্ভত এই বিত্ত দেখি চিনি নিজৰ ভোগলৈ ৰাখিছিল আৰু উপযুক্ত শিষ্যক দিছিল; কিন্তু নানা কাৰণত, ঘাইকৈ তাৰ মোল বুজিব নোৱৰা লোকৰ হাতত তাৰ সম্ভৱতঃ আলৈআথানি হোৱাৰ ভয়ত তাক অনেক অসাৰ বস্তুৰ মাজত মিহলি কৰি থৈ দিছিল। ইয়াৰ পিছত দৈৱকীহৃদয়ানন্দন শ্ৰীকৃষ্ণৰ মুখনিঃসৃত গীতাই, শুকপ্ৰোক্ত পুৰাণ-সূৰ্য্য শ্ৰীমদ্ভাগৱতে, পদ্মপুৰাণৰ স্বৰ্গখণ্ডই, বৃহন্নাৰদীয় পুৰাণ আদি সত্ত্বিক গ্ৰন্থই এই ৰত্ন উদ্ধাৰ কৰি ভক্তৰ হৃদয়-সঁফুৰাত স্থাপন কৰে আৰু আমাৰ কৃপালু শঙ্কৰদেৱে “ব্ৰাহ্মণৰ চাণ্ডালৰ নিবিচাৰি কুল”, “দাতাত চোৰতে সমতুল” হৈ সকলোকে তাক দান কৰি দিলে।
শঙ্কৰদেৱে ক্ষুদ্ৰ সম্প্ৰদায় গঠন কৰা দূৰত থাকক, ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ অনেক সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰুৱা সকলোকে তেওঁলোকৰ খোটালীবোৰৰ বেৰবোৰ ভাঙি ওলাই আহি একে ঠাইতে গোট খাই একেখোটলীয়া ডাঙৰ নামঘৰৰ তলত বহি তেওঁ বিলাই দায় এই মহাৰত্নৰ ভাগ ল’বলৈ উচ্চৰৱে মাতিছিল। তেওঁ ৰাইজক মাতিছিল, - “হেৰা বামুণ, হেৰা শূদিৰ, হেৰা কোচ, হেৰা কেওঁট, হেৰা কলিতা, হেৰা অসম, হেৰা যৱন, হেৰা [ ১৩৩ ] গাৰো, হেৰা মিকিৰ, হেৰা চণ্ডাল, আহা, তোমালোকে হৰিত শৰণ লৈ তৰাহঁক, এই কামলৈ তোমালোকৰ সকলোৰে সমান অধিকাৰ , হৰি তোমালোকৰ সকলোৰে পিতা, পিতাৰ চকুত তোমালোক সমান ; তোমালোকে নিজে ভঙা-পতা ডাঙৰ-সৰু জাতবোৰ তোমালোকৰ নিজৰ নিমিত্তেহে, হৰিক পাবৰ নিমিত্তে নহয় ; এতেকে সেইবোৰ নিমিত্তে অসাৰ্থক খকাখুন্দা কৰি থাকি আচল ৰত্ন পাহৰি নাথাকিবা।
শঙ্কৰদেৱে বেদাভিমানীসকলক কৈছে – “তোমালোকে বেদৰ আচল গুঢ় মৰ্ম্ম নুবুজি তাত বিক্ষিপ্ত ৰত্নৰাজি পৰিত্যাগ কৰি, তাৰ পুষ্পিত বাক্যসমূহকে সাৰোগত কৰি লৈ খালী কৰ্ম্ম কৰি মৰিছা। তোমালোকে বেদৰ গুঢ় অভিপ্ৰায় নুবুজি মাত্ৰ কৰ্ম্ম কৰিয়েই মৰা অথচ বেদৰ অভিব্ৰায় মতে কৰ্ম্মকো কৰিব নাজানো।"
নুবুজে বেদ অভিপ্ৰায় গূঢ়
কৰ্ম্মক কৰিবে নজানে মূঢ়।
কৰ্ম্ম চিত্তশুদ্ধিৰ নিমিত্তেহে আৱশ্যক, ঈশ্বৰ প্ৰাপ্তিৰ নিমিত্তে নহয়। কৰ্ম্ম কৰিলে তাৰ ফল অৱশ্যে পোৱা যায় কিন্তু সেই ফল স্বৰ্গসুখ আদি বিনাশী, অবিনাশী নহয় ; কৰ্ম্মফল ভোগৰ অন্তত আকৌ জন্ম, পুনৰাগমন। "গতাগতপ্ৰসক্তানাং কম্মিণাং কৰ্ম্মচাৰিণাম।” কিন্তু বেদবিহিত কৰ্ম্ম কৰিবলৈ মই হাক দিয়া নাই, কিন্তু সেই কাম সকামভাৱে নকৰি নিষ্কামভাৱে কৰিবা আৰু সকলো কৰ্ম্ম আৰু কৰ্ম্মফল ঈশ্বৰত সমৰ্পণ কৰি থ’বা, তেহে সেই কৰ্ম্মৰদ্বাৰায় তোমাৰ চিত্তশুদ্ধি, আৰু চিত্তশুদ্ধিৰদ্বাৰাই জ্ঞান আৰু শেহত মুক্তি লাভ হব। শুনা, একাদশ স্কন্ধত কৈছে –
নিষ্কামে কৰিয়া সকল কৰ্ম্ম।
বিষ্ণুত অৰ্পিব সি সব ধৰ্ম্ম।
শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন তাহাৰ ফল।
কিন্তু তাকে নকৰি ৰজোগুণৰ আশ্ৰয় লৈ জীৱহিংসা আদি কৰ্ম্ম কৰিলে –
ৰজোগুণে কৰে কৰ্ম্মত প্ৰীতি।
কৰ্ম্মীব দত্ত ভাৱ বাঢ়ে নিতি।।
কৰে হিংসা ধৰ্ম্ম নোপজে বোধ।
নুগুচয় যেন সৰ্পৰ ক্ৰোধ। (কীৰ্ত্তন)
কৰ্ম্ম মানে ঈশ্বৰপ্ৰাপ্তিৰ আশা কৰি কৰা নিত্যনৈমিত্তিক ধৰ্ম্মকাৰ্য্যৰ কথাহে কোৱা হৈছে, জীৱনযাত্ৰা নিৰ্ব্বাহৰ নিমিত্তে কৰিবলগীয়া মৰ্ম্মকৰ কথা কোৱা নাই। বেদেও তোমাক নিষ্কৰ্ম্মা হবলৈ কোৱা নাই, বেদান্তয়ো কোৱা নাই, বেদান্তৰ সাৰ গীতাইও কোৱা নাই, মইও নকওঁ। গৃহত থাকি জীৱনৰ যাৱতীয় কৰ্ম্ম কৰি, জলত থাকিও পদুমৰ পাত নিতিতি থকাৰ দৰে কৰ্ম্মত নিৰ্লিপ্ত হৈ থাকি সেই কৰ্ম্ম আৰু কৰ্ম্মফলক ঈশ্বৰত সমৰ্পণ কৰি “সদায়ে ডাকি বোলা হৰি হৰি”। গীতাই দঢ়াই দঢ়াই কৈছে, কৰ্ম্ম কৰা, তোমাৰ যথাসাধ্য কৰ্ম্ম কৰা, ভালকৈ কৰ্ম্ম কৰা, কিন্তু নিষ্কাম হৈ কৰি তাক তাৰ ফলেৰে সৈতে ঈশ্বৰৰ চৰণত সমৰ্পণ কৰিবা, তেহে তোমাৰ উদ্ধাৰ হ’ব, নতুবা তুমি তোমাৰ কৰ্ম্মৰে সৈতেই বুৰি মৰিবা। বেদ নলঙিঘ, সাত্ত্বিকভাৱে কৰ্ম্ম কৰিলে চিত্তশুদ্ধি হ’ব, চিত্তশুদ্ধি হলেই নিৰ্ম্মল দৰ্পণত তোমাৰ মুখৰ প্ৰতিবিম্ব [ ১৩৪ ] পালেই তোমাৰ কাম সিজিল ; তেতিয়া সকলো কৰ্ম্ম পৰিত্যাগ কৰি আচল কাৰ্য্য ঈশ্বৰত একশৰণ হ’ব পাৰিবা। কিন্তু এটি কথা, ঈশ্বৰত প্ৰথমৰেপৰা একশৰণ হোৱা ভক্তৰ পক্ষে মুক্তিৰ নিমিত্তে preliminary কৰ্ম্ম কৰিবৰ একো আৱশ্যক নাই, কাৰণ তেওঁ যদিও সংসাৰত ঈশ্বৰনিদিষ্ট সকলো কৰ্ম্মকে কৰি যায়, তথাপি তেওঁ ঈশ্বৰত একশৰণীয়া হোৱা দিনৰেপৰা, নিজৰ শৰীৰ পুত্ৰ ভাৰ্য্যা বিত্তত মমতাশূন্য হৈ অবিদ্যাৰ হস্তবিমুক্ত হয়। কৰ্ম্ম বিহোতা বেদৰ নিজৰো এই অভিপ্ৰায়েইহে, আৰু বেদৰ সেই নিগুঢ় ভাব বুজোতাই সেইদেখি আন ধৰ্ম্ম-কৰ্ম্মৰ ওপৰত হৰিনামক বহুৱায়।
সেহিসে কুলীন বেদক বুজে।
যাহাৰ মুখে হৰিনাম সিজে।
সকল ধৰ্ম্মত কৰি বিশিষ্ট।--
হৰি কীৰ্ত্তনেসে ধৰ্ম্ম গৰিষ্ঠ। ।
অনাদিৰ আন ধৰ্ম্ম সম্প্ৰতি।
দিওঁ উপদেশ হৰি ভকতি। (কীৰ্ত্তন)
নাৰদে তিনি কটপা দি তাকেহে কৈছিল
হৰি নামে নামে নিশ্চয়।
মোহোৰ জীৱন নাৰদে কয়।।
কলিৰ কালে আৰ আতপৰ।
নাই নাই নাই গতি লোকৰ।।
নাৰদে দিলন্ত তিনি কটপা।
আৰু নামানিবে কোন নো লপা।।
নাৰদৰ বাণী শিলৰ ৰেখা।
বৃহত নাৰদী বিচাৰি দেখা।। (কীৰ্ত্তন)
প্ৰথম স্কন্ধ ভাগৱতত নাৰদে ব্যাসক উপদেশ দিওঁতে কৈছে যে ব্ৰহ্মাই চাৰিখন বেদক তিনিবাৰ ভালকৈ বিচাৰি চাই তাত হৰি-কীৰ্ত্তনকহে সাৰ বুলি থিৰ কৰাটো পালে ; –
চাৰিও বেদক ব্ৰহ্মায়ে আনি।
বিচাৰিলা তিনিবাৰ প্ৰণামি।।
এহিমানে মাত্ৰ কৰিলা সাৰ।
হৰি কীৰ্ত্তনেসে তৰে সংসাৰ।।
আৰু চোৱাচোন বেদবিহিত তন্ত্ৰ-মন্ত্ৰবিহিত যজ্ঞ হোম আদি কৰ্ম্ম কৰোঁতাসকলৰ কৰ্ম্মতো অনেক ছিদ্ৰ থাকি যায়, তাৰ অঙ্গপূৰ্ণ নহয় ; সেইদেখি সেইটাে বুজি তাৰ অন্তত হৰিনাম স্মৰণ কৰিবৰ ব্যৱস্থা ঋষিসকলে দিছে –
তন্ত্ৰ মন্ত্ৰ আনো দ্ৰব্য অনেক।
দেশ কাল পাত্ৰ ছিদ্ৰ যতেক।।
পূৰ্ণ নুহি যত যজ্ঞৰ অঙ্গ।
হৰিনামে কৰে সবে সুসাঙ্গ।
ভাগৱতৰ অষ্টম স্কন্ধত শুক্ৰ ঋষিয়ে এই কথা কৈছে। এই ব্যৱস্থা মতেই সকলো যাগ-যজ্ঞৰ অধিপতি যজ্ঞেশ্বৰ হৰিৰ নাম যাগ-যজ্ঞৰ অন্তত সুমৰণ হৈ আহিব লাগিছে। হৰিনামৰ এনে মহিমা জানি তাক অপ্ৰয়াসে সকলোৱে লৈ তৰি যাব বুলি পূৰ্ব্বত বেদে তাক হৃদয়ত ধাৰণা কৰি ধন হৈও, দেৱ ভুদেৱসকলৰ পৰমাৰ্শমতেই হওক বা আন কেইবাটাও কাৰণতে হওক, তাক দুৰ্ল্লভ কৰি আন পুষ্পিত অসাৰ বা অল্পসাৰ পন্থাৰ লগত লুকাই থৈছিল –
নামৰ মহিমা জানি সমূলি।
জগতেৰে মোক্ষ হইবেক বুলি।।
পূৰ্ব্বত আৰু গোপ্য কৰি থৈল।
কালমায়াৰ অধিকাৰী এক ঈশ্বৰৰ নাম আৰু সেৱাইহে যে সাৰ পদাৰ্থ এই কথা বেদৰ ঋষিসকলে যেনেকৈ জানিছিল, জগতৰ আন আন ডাঙৰ ধৰ্ম্মপন্থাৰ জ্ঞানীসকলেও তেনেকৈ অতীজ কালৰেপৰা জানিছিল। কিন্তু নানা কাৰণত আমাৰ বেদৰ ঋষিসকলৰ দৰেই তেওঁলোকেও তাক গুপ্ত কৰি ৰাখিছিল।
আমাৰো বেদ উপনিষদ বেদান্ত আদি শাস্ত্ৰত বিক্ষিপ্ত আৰু গুপ্ত হৈ ইমান যুগ থকা এক অদ্বিতীয় ঈশ্বৰৰ নাম আৰু উপাসনা এই যুগত এনে গুপ্ত ধন উলিয়াই সকলোকে দিবলৈ পাৰিছিল আমাৰ শঙ্কৰদেৱৰ গাত ভাৰ আৰু তেওঁ সেই কাৰ্য এনে সুন্দৰকৈ কৰিলে যে তৃতীয় স্কন্ধ ভাগৱতৰ পদ কৰোতা গোপালচৰণ দ্বিজে ক'বৰ নিচিনা আমি অসমীয়াই –
কোটি কোটি কল্প যদি উপকাৰ কৰো আতি
তভো গুণ শুজা নাযায় তান।
আমাৰ মানুহে সাধাৰণ সাপৰ মন্ত্ৰ বা মূৰৰ বিষৰ মন্ত্ৰ অথবা আসুৰিক দৰৱ এটা জানিলে, তাকে লোকক নিশিকায়, অনেক সময়ত সেই মন্ত্ৰ সেই দৰৱ সেই লোকৰ পেটতে থাকি তাৰে সৈতে মৰি যায়, তথাপি তাক কাকো, অনেক সময়ত বাপেকে পুতেককো শিকাই নাযায় ; এনে স্থলত ভৰসংসাৰ তৰিবৰ উপায় –
হৰি ৰাম হৰি ৰাম এ মূল মন্ত্ৰ।
কলিত নাহি তপ যজ্ঞ যন্ত্ৰ।
এই মহামন্ত্ৰ দয়ালু শঙ্কৰদেৱে বক্তৃতা-উপদেশ তৰ্কযুক্তিৰে, ঘোষা-গীতা-ভটিমাৰে, ভাওনাৰে, খোল-মৃদঙ্গৰে, কীৰ্ত্তনৰ ভোৰ-তালেৰে গাই সকলো লোকৰ মনোমোহা কৰি শুনাই সকলোকে শিকাই দি গৈছে ; এনে উদাৰ কৃপালু মহাপুৰুষৰ ধৰ্ম্ম সাম্প্ৰদায়িক ধৰ্ম্মনে ? লোকক কৰ্ম্ম কৰি স্বৰ্গসুখ লভিবলৈ দিয়া বেদে নিজে ঈশ্বৰক স্তুতি কৰি কি কৈছিল, এবাৰ শ্ৰীমদ্ভাগৱতৰ দশম স্কন্ধৰ বেদস্তুতি পঢ়ি চোৱা।
জগত সংহৰি শুতি আছা নাৰায়ণ।
প্ৰথম নিশ্বাসে বাজ ভৈল বেদগণ।।
জগাইল বিষ্ণুক স্তুতি কৰি ভক্তিভাবে।
যেন নটভাটে চক্ৰবৰ্তীক জগাৱে।।
তুমি সি পৰমতত্ত্ব জানি জ্ঞানীগণে।
ছাড়ে পাপ তযুগুণ শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনে।
মনুষ্য শৰীৰ পায়া যিটো নৰগণ।
নকৰে তোমাৰ যিটো শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন।।
বিফলে জনম গৈল ভৈল সৰ্ব্বনাশ।
জীৱন্ত মৰা সিটো ভাথিৰ নিশ্বাস।।
জ্ঞান অভ্যাসক কহে নেদেখি বিশেষ।
শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তনে তৰে সংসাৰৰ ক্লেশ।।
মিছা তৰ্কবাদে ভৈল অন্ধকাৰ
তাতে ভ্ৰমো মন্দমতি।
তযু জ্ঞানপন্থ খুজিয়া নাপাওঁ
কৰা হৰি মোৰ গতি।।
যত তপ আছে সমস্তে কৰোক
পড়োক পৰ্ব্বতে উঠি।
সমস্তে তীৰ্থত স্নানিয়া ফুৰোক
বেদক পঢ়োক তুষ্টি।
যত যজ্ঞ আছে সমস্তে যজোক
কৰোক যোগ অভ্যাস।
হৰিৰ কীৰ্ত্তন নকৰি তথাপি
নেড়ায় মৃত্যুৰ ত্ৰাস।
অসন্ত জগতখান তোমাত উদ্ভব ভৈল
সন্ত হেন প্ৰকাশে সদায়।
কৰ্ম্মজড় মনুষ্যৰ মন মগ্ন ভৈল তাতে
বেদৰ নুবুজে অভিপ্ৰায়।
তোমাৰ পৰম জ্ঞান মাধক দিয়োক মোক
যি অখণ্ড সুখ দুখহীন।
নুহি নাৰায়ণ দিয়া শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন-ভক্তি
নোহো যেন বেদৰ অধীন।
ব্ৰহ্মায়ো নপান্ত অন্ত তোমাক নজানে বেদে
আপুনিও নাজান সমূলি।
এতেকে কেৱলে আমি তোমাৰ চৰণে স্বামী
ভজিলোহোঁ জয় জয় বুলি।।
চাৰি বেদ অষ্টাদশ পুৰাণ যতেক শাস্ত্ৰ
পৰম বেদান্ত ভাগৱত।
সনক সনন্দ মুনি যোগ জ্ঞান বিচাৰিয়া
উদ্ধাৰিলা তাৰ সৰা তত্ত্ব।।
আগমন পুৰাণ যত বেদান্তৰ তাৎপৰ্য্য
জানি কৰা ভকতিৰ সাৰ।
শ্ৰৱণ কীৰ্ত্তন বিনা আন পুণ্যে নপায় জানা
ইটো ঘোৰ সংসাৰৰ পাৰ।। (কীৰ্ত্তন)
বেদ-বেদান্তাদি শাস্ত্ৰৰ প্ৰমাণৰূপে তেওঁলোকৰ নিমিত্তে আমি ওপৰৰ কথাখিনি কলোঁ। যিসকলৰ মনত শাস্তুৰ প্ৰমাণ বলবৎ নহয়, সেইসকলক চমুকৈ দুআষাৰমান ইয়াকে কওঁ যে ঈশ্বৰ অনন্ত, অখণ্ড, অচিন্তা, অজ্ঞেয় ; তেওঁক জানিবৰ নিমিত্তে জ্ঞানৰ পিছ ধৰি তুমি কি কৰিবা ? তুমি সাগৰত কি কাঠীডাল বাবলৈ গৈছা ? তোমাৰ নিচিনা ক্ষুদ্ৰাতিক্ষুদ্ৰ প্ৰাণী সেই অনন্ত মহাজ্ঞানৰ কণা এটিকে সৰ্ব্বহ কৰি লৈ চকু মেলি আছা, তেনে তুমি যিমানকে তোমাৰ জ্ঞানৰ উৎকৰ্ষ সাধন কৰা, তেওঁক কি জানিবা ? তোমাৰ ভৰিৰ গচকৰ তলত পৰি থকা এজোপা দুবৰি বনৰ পাত এটি কেনেকৈ হ’ল তুমি তোমাৰ আজন্মকাল উপাৰ্জন কৰা জ্ঞানেৰে ক’ব নোৱাৰা বা তেনে এটা বনপাত স্ৰজিব নোৱাৰা। এই ক্ষুদ্ৰ পৃথিৱীত হোৱা এটা ধুমুহা বতাহ বা এটা ভূইকঁপে তোমাৰ অস্তিত্ব এক মুহুৰ্ত্ততে চিৰকাললৈ বিলুপ্ত কৰে। সূৰ্য্যমণ্ডলেৰে সৈতে গঠিত হোৱা এনে কোটি কোটি ব্ৰহ্মাণ্ড যাৰ লোমকূপত –
গোৱিন্দ গোৱিন্দ গোৱিন্দ গোৱিন্দ ৰাম মুৰাৰি,
অনন্ত কোটি ব্ৰহ্মাণ্ডৰ হৰি অধিকাৰী।
এনে কোটি কোটি ব্ৰহ্মাণ্ডৰ অধিকাৰীৰ বিষয়ে জানিবলৈ জ্ঞানচৰ্চা কৰি তৰ পোৱা তোমাৰ ক্ষমতা কি জনা আছে ! এতেকে তুমি জ্ঞানৰ মিছা অভিমান কৰি গপ মাৰি নাথাকিবা আৰু তোমাৰ জ্ঞানৰ বহিৰ্ভুত অখণ্ড অসীম জ্ঞানময় ঈশ্বৰকো তোমাৰ জ্ঞানৰ ঠুহাটোত সুমাবলৈ বৃথা চেষ্টা কৰি থাকি নমৰিবা। তুমি ঈশ্বৰৰ অংশ সন্তান ; গোৱিন্দ, মাধৱ, কৃষ্ণ ৰাম নামধাৰী ঈশ্বৰ তোমাৰ পিতা, এই যৎকিঞ্চিৎ অনুভূতি জ্ঞানেই তোমাৰ পক্ষে যথেষ্ট আৰু বেছিকৈ ধুমধুপাল অসাৰ্থক। এতেক হে মনুষ্য, হে বালিচাহি, তুমি জ্ঞান জ্ঞান নকৰি, নিজক ঈস্বৰৰ পুত্ৰ বুলি (বৰং দাস বুলিয়েই ভাল, কাৰণ পুত্ৰ বুলিলে মনলৈ অলপ অহঙ্কাৰ আহিব পাৰে, – তোমাৰ মোৰ অধম মনতো) তেওঁৰ চৰণত কৃতজ্ঞ হৈ ভক্তি কৰা, নিৰ্গুণ তেওঁ তোমাক কৃপা কৰি দিয়া তেওঁৰ গুণময় নাম শ্ৰৱণ-কীৰ্ত্তন কৰা, তোমাৰ মুক্তি হ’ব, তোমাৰ জীৱন ধন্য হ'ব। এই ধৰ্ম্ম আৰু উপদেশদাতা তোমাৰ দেশৰ নিজৰ শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰ আৰু গ্ৰহীতা তুমি।
তুমি ঈশ্বৰক কি দি পূজা কৰিবা ? সকলো তেওঁৰ আৰু তুমি তেওঁৰ কি পূজাৰ মন্ত্ৰ জানা ? “এতাৱন্ত মূৰ্ত্তিশূন্য কেনমতে পূজিবাহা", এতেকে “ৰাম বুলি শুদ্ধ কৰা মন।” আমাৰ কৃপালু শঙ্কৰদেৱে তোমাক মাতিছে, তেওঁৰে সৈতে একে ঠাইতে বহি, সাধুসঙ্গত সজ উপদেশ শুনি, মনৰ বান্ধোন কটাই ঈশ্বৰৰ ৰাম, কৃষ্ণ, হৰি, মাধৱ, গোবিন্দ, বামন নাম লৈ, সেই নামৰ মহিমা অন্তৰত অনুভৱ কৰি, ঈশ্বৰক স্তুতি-নতি কৰি আমি ধন্য হওহঁক। তোমাৰ হৃদয়ত তেতিয়া উদয়াস্ত-বিৰহিত চৈতন্য [ ১৩৮ ] আদিত্য প্ৰকাশ হ’ব।
চৈতন্য ঈশ্বৰ আদিতে যাহাৰ হিয়াত ভৈল প্ৰকাশ।
কালমেঘ প্ৰায় অবিদ্যা আন্ধাৰ তাহাৰ হোৱে বিনাশ।।
চৈতন্য আদিত্য হৃদয় আকাশে সৰ্ব্বদায় প্ৰকাশয়।
উদয়াস্ত নাহি সন্ধা উপাসা কৰিবো কোন সময়।।
চোৱা, জগতৰ সকলো ডাঙৰ ডাঙৰ ধৰ্ম্মতো ঈশ্বৰৰ নাম লোৱাৰ বাহিৰে আন একো উপায় বিহা নাই। কি খৃষ্টান ধৰ্ম্ম কি মছলম ধৰ্ম্ম, সকলোৰে এই এক সাৰ উপদেশ। অৱশ্যে তুমি ক’ব পৰা যে মই ৰাম কৃষ্ণ বুলিবৰ সকাম কি? এনেই ঈশ্বৰ বুলিলেই হব। আমিও কওঁ যে নহ’লে যে এনে নহয়। কিন্তু এক ঈশ্বৰৰ সহস্ৰ নামেৰে সহস্ৰ প্ৰকাৰ গুণ বহলকৈ মনত ভাবিৰ পৰাটোত নিশ্চয় উৎকৰ্ষ আছে। তোমাৰ পিতৃক পিতাদেৱ বুলি এটা মাতেৰে মাতি থাকি তুমি সিমান সন্তুষ্ট নোহোৱা, যিমান তেওঁ নানা গুণ সুঁৱৰি জনক, তাত, বোপাই ইত্যাদি নামেৰে মাতিব পাৰা। নামৰ সন্তোষ ফল তোমাৰ হিয়াৰ বস্তুহে, ঈশ্বৰৰ তাত একো লাভ-লোকচান নাই। গৰজ তোমাৰহে, ঈশ্বৰৰ নহয়। ৰাম, কৃষ্ণ, হৰি বোলোতে তুমি অকল উচ্চাৰিত শব্দতে সন্তুষ্ট নহৈ তাৰ অন্বয় অবগাহ কৰি যাবা আৰু গাবা, তেহে ফল পূৰ্ণ। ভকতে সেইদৰে কৰিহে নাম লয়, সেইদেখি তেওঁ তাত অমৃত পায়, শান্তি পায় ; তুমি সেইদৰে নকৰা বা তোমাৰ কৰিবৰ অভ্যাস নাই, সেইদেখি তুমি তাত মজিব পৰা নাই, গতিকে তাৰ পৰম সুখো পোৱা নাই। ভকতে কৃষ্ণ বোলোতে –
কৃষ্ হেন শব্দ ইটো পৃথিৱীবাচক ভৈল
ণ আনন্দত প্ৰৱৰ্ত্তয়।
দুইৰ এক পদ ভৈল পৰমব্ৰহ্ম-ৰূপ কৃষ্ণ
নাম আনন্দক মাত্ৰ কয়।
ঈশ্বৰৰ পদসেৱা কৰন্তে জীৱৰ যত
কৃশতা গুচয় নিৰন্তৰ।
এহি হেতুতেসে জানা ঈশ্বৰক বুলি কৃষ্ণ
প্ৰসিদ্ধ অজয় মনোহৰ।।
অনন্ত চৈতন্য আত্মা সদানন্দ ঈশ্বৰত
যোগীজনে সদায় ৰময়।
এহি হেতু বাম পদে পৰমব্ৰহ্ম স্বৰূপক
কহে ৰাম নামৰ অম্বয়।
অৱশ্যে দশৰথৰ পুত্ৰ ৰাম দেৱকীনন্দন কৃষ্ণকো শঙ্কৰদেৱ, মাধৱদেৱ, নামেৰে জানিছিল আৰু চিন্তিছিল। তেওঁলোকে অজ্ঞান আন্ধাৰত পৰি থকা জীৱক পথপ্ৰদৰ্শন আৰু কৰুণা কৰিবৰ নিমিত্তে পৃথিৱীত ঈশ্বৰৰ অৱতাৰ মানিছিল। ভালকৈ ভাবিলে, ভালকৈ বুজিলে – তুমিও মানিবই লাগিব। আৰু নামানিবই বা কিয় ? ঐশ্বৰিক গুণ আৰু কাৰ্যসম্পন্ন ৰাম কৃষ্ণ অৱতাৰেই বা নহ’ব কিয়? সংসাৰত [ ১৩৯ ] ইমানবোৰ জ্ঞানী আৰু প্ৰতাপী মানুহ হৈ গৈছে, কেইজন তেওঁলোকৰ নিচিনা হৈছে? এই কথাৰ কি কোনো mystery, গুঢ় সাৰত্ত্ব নাই? ঈশ্বৰে মানুহক স্ৰজন কৰি জ্ঞান দিলে, সেই জ্ঞানেৰে সংসাৰত আগবাঢ়ি ঈশ্বৰমুখী হ’বলৈ আদৰ্শ আগত ধৰি, উপদেশ দি, মানুহক ঈশ্বৰৰ ওচৰলৈ যাবলৈ বাট দেখুৱাবলৈ তেওঁ শ্ৰেষ্ঠ নৰৰূপে মানৱী কায়া নধৰিবৰে বা কাৰণ কি? নহ’লে তেনে দুৰূহ দুৰ্ল্লভ কাম কোনে কৰিব? ঈশ্বৰে তেওঁৰ সন্তানবোৰক পৃথিৱীত মনুষ্যজনম দি হেদাঙি মেলি এৰিব বুলি বিশ্বাস কৰিব পাৰি নে ? তেওঁ সন্তানেৰে সৈতে সময়ত এক ৰক্তমাংসৰ দেহ ধৰি আনন্দ দি, আনন্দ লভি জ্ঞান-ধৰ্ম্ম শিক্ষা দিয়াটো তেওঁৰ কৰ্ত্তব্য নহয় নে ? নন্দনন্দন আৰু ৰঘুনন্দন যে ঈশ্বৰৰ অৱতাৰ, আত্মতত্ত্বদৰ্শী সাধু ভক্তই (seers) সেইটো জানিছিল, দেখিছিল, অনুভৱ কৰিছিল ; তুমি আমি অবিশ্বাসী তাৰ্কিক মহাব্যাঘ্ৰ নেদেখিব পাৰে। কিন্তু সাধুৰ সঙ্গত আমাৰ জ্ঞান-চকু মুকলি হ’লে আমিও দেখিম, আমিও জানিম। কিন্তু অকল ক্ষুদ্ৰ জ্ঞানেৰে নহয়, হৃদয়ৰ ভক্তিৰেঙে। ঈশ্বৰ অকল শুষ্ক জ্ঞান হোৱাহেঁতেন, মানুহবিলাকৰ স্বভাৱে অকল শুষ্ক জ্ঞানপ্ৰিয় হ’লহেঁতেন। কিন্তু তেনে নহয় ; মানুহে জ্ঞানেৰে সৈতে প্ৰেম, ভক্তি, আনন্দও ভাল পায়। সেইদেখি নিশ্চয় ঈশ্বৰ যেনে জ্ঞানময়, তেনে প্ৰেমময়, তেনে আনন্দময়ো। সেইদেখি ঈশ্বৰৰ বৈকুণ্ঠতো তেওঁক ভক্তই সেই গুণসম্পন্ন দেখে। সেইদেখি ঈশ্বৰ কৃষ্ণৰো আনন্দময় প্ৰেমময় ব্ৰজলীলা আৰু জ্ঞানময় গীতোপদেশ, আমি তেওঁৰ সন্তান পৃথিৱীবাসীয়ে নেদেখিম, নুশুনিম কিয়? অকল জ্ঞানে মস্তিষ্ক উজ্জ্বল কৰিলেও হৃদয়ত শান্তি নিদিয়ে ; হৃদয়লৈ শান্তি আনে প্ৰেমে, ভক্তিয়ে আৰু আনন্দই। সেই বাবেহে জ্ঞানচৰ্চা কৰোতা ব্যাসৰ ভাগৱত ৰচনা; সেই বাবেহে জ্ঞানমুক্ত নাৰদ সনক সনন্দৰ, একান্ত ভক্তৰ সঙ্গত হৰিগুণ শ্ৰৱণকীৰ্ত্তনৰ স্পৃহা।
এতেকে হে জগতবাসী। হে ভাৰতবাসী! হে অসমবাসী। শঙ্কৰদেৱে দিয়া উপদেশমতে, হে খ্ৰীষ্টান। খ্ৰীষ্টই দিয়া উপদেশমতে, হে মুছলমান। মহম্মদে দিয়া উপদেশমতে, এক ঈশ্বৰত শৰণ লৈ, ৰাম কৃষ্ণ হৰি বোলা, "গড বোলা, ফাদাৰ’ অৰ্থাৎ পিতা বোলা, আৰু মহম্মদে দিয়া মতে “আল্লাহো আকবৰ" বোলা, নিশ্চয় মুক্তি পাবা, বক্তি পাবা, শান্তি পাবা। শঙ্কৰ-মাধৱৰ কৃষ্ণই সাংখ্যৰ প্ৰকৃতি-পুৰুষৰ নিয়ন্ত কাল-মায়াদিৰ অধিকাৰী পৰমপুৰুষ পৰমেশ্বৰ, আৰু খ্ৰীষ্টৰ God the Father আৰু মহম্মদৰ আল্লাহো আকবৰ'।
হে কৃষ্ণ তুমি মাত্ৰ চৈতন্য স্বৰূপ নিত্য
সত্য শুদ্ধ জ্ঞান অখণ্ডিত।
আৱৰ যতেক ইটো তোমাৰ বিনোদ ৰূপ
চৰাচৰ মায়ায়ে কল্পিত।।
প্ৰকৃতি পুৰুষ দুইৰো নিয়ন্ত মাধৱ।
সমস্তৰে আত্মা হৰি পৰম বান্ধৱ।।
দুই
মহাপুৰুষে ঘোষাত বান্ধিছে –
কৃষ্ণ-সুৰ্য ভৈলন্ত উদিত।
নামধৰ্ম্ম কৰিলা বিদিত।
ভগৱন্তই গীতাৰ দশম অধ্যায়ত কৈছে –
মচ্চিত্তা মদ্গতপ্ৰাণী বোধয়ন্তঃ পৰম্পৰম।
কথয়ন্তশ্চ মাং নিত্যং তুষ্যন্তি চ ৰমন্তি চ।
মোতেসে কেৱলে দিয়া চিত্ত, মোতেসে মাত্ৰ প্ৰাণ অৰ্পি নিত
অন্যোঅন্যে মিলি মোকেসে বোধ কৰাৱে।
মোক মাত্ৰ কহে সৰ্ব্বক্ষণে পৰম সন্তোষ লভি মনে
আনন্দ-সাগৰে মজি ৰহে প্ৰেমভাবে। (ঘোষা)
অৰ্জ্জুনে কৈছে –
স্থানে হৃষীকেশ তৱ প্ৰকীৰ্ত্তা
জগৎ প্ৰহৃষ্যত্যনুৰজ্যতে চ।
ৰক্ষাংসি ভীতানি দিশো দ্ৰৱন্তি
সৰ্ৱে নমসান্তি চ সিদ্ধসঙ্ঘাঃ। (গীতা)
কৃষ্ণক বোলন্ত ধনঞ্জয় তোমাৰ কীৰ্ত্তনে কৃপাময়
অতি অনুৰাগে জগতে কৰে হৰিষ।
তোমাৰ কীৰ্ত্তন অগনিৰ শিখায়ে দগধ হুয়া আতি
ৰাক্ষস পিশাচ পলাই যায় দশ দিশ।। (ঘোষা)
ঈশ্বৰৰ নাম আৰু ঈশ্বৰ একে। আমাৰ ঘোষাত লিখিছে –
আপন নামৰ সঙ্গ নছাৰন্ত হৰি।
যেই নাম সেই হৰি জানা নিষ্ঠ কৰি।
মাধৱৰ নাম বৎস-প্ৰায় ভৈল
ভক্তে তাঙ্ক লৈয়া যান্ত।
বেদৰ ঈশ্বৰ হৰি ধেনু যেন
তাৰ পাছে পাছে যান্ত।
ধৰ্ম্ম মানে, – "ধাৰ্য্যতে অনেন ধৰি লোকং ৱা।" অৰ্থাৎ যি সমস্ত চৰাচৰক ধাৰণ কৰি আছে সেয়ে ধৰ্ম্ম। হিন্দু ধৰ্ম্ম বুলি ধৰ্ম্মৰ কোনো এটা বিশেষ নাম হিন্দুৰ শাস্ত্ৰত নাই। পিছৰ কালত বৌদ্ধ আৰু মছলম প্ৰভৃতি বেলেগ পন্থীসকলে হিন্দুৰপৰা নিজক সুকীয়াকৈ বুজাবৰ নিমিত্তে প্ৰাচীন আৰ্যসকলৰ সন্তানবোৰক হিন্দু নাম দিলে। হিন্দুধৰ্ম্মৰ ভিতৰুৱা শাক্ত, শৈৱ, বৈষ্ণৰ সম্প্ৰদায়বোৰ সুকীয়া স্তৰ মাথোন। সেইবোৰৰ ভিতৰতো ঐক্য আৰু সামঞ্জস্য আছে, দকৈ গমি চালেই দেখি। আন নেলাগে, আন আন ধৰ্ম্মাৱলম্বীৰে সৈতেও হিন্দু ধৰ্ম্মৰ অন্তনিহিত সত্যৰ সূক্ষ্ম ঐক্য বিস্তৰ আছে। নামেই ব্ৰহ্ম, ব্ৰহ্মই নাম। দুয়ো অভেদ। এই ধাৰণা পৃথিবীৰ সকলোকেইটা মুখ্য [ ১৪১ ] ধৰ্ম্মৰ ভিতৰত অনুপ্ৰবিষ্ট। ভগৱন্তৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট নাম নাই। যি যি নামেৰে তেওঁক মাতে সেয়ে তেওঁৰ নাম। তেওঁক মাতে, – এইটোৱেই প্ৰধান কথা। মনে-মুখে একে কৰি মাতিব লাগে।
মনে-মুখে একে কবি সদা বোলে ৰাম।
জনম সাম্ফল হয় সিজে মনস্কাম।।
কৃষ্ণ, ৰাম, কালী, দুৰ্গা, খোদা, আল্লা, গড়, যি কোনো নামৰ দ্বাৰায় যি কোনো জাতীয় মানুহে তেওঁক মাতে, প্ৰাণভৰি তেওঁত আত্মসমপণ কৰে, ওপৰে ওপৰে নহয় – তাৰেই মনস্কামনা সিদ্ধি হয়। “যে যথা মাং প্ৰপদ্যন্তে তাংস্তথৈৱ ভজাম্যহম্।" ঈশ্বৰৰ মুখনিঃসৃত বাক্য। শুদ্ধ বা অশুদ্ধ যি যি নামেৰেই হওক, যদি ঈশ্বৰক মাতে আৰু তেওঁত শৰণাপন্ন হয়, তাতে তেওঁৰ কাৰ্য সিদ্ধি হয়। সেই নাম “দেহ, ধন, জন, অৰ্থলোভে পাষণ্ড বুদ্ধিয়ে ললে।” নহয়। যি দেশৰ যি জাতৰ মানুহ হওক, সেই দেশৰ ভাষাৰে, ঈশ্বৰৰ গুণশীল মনত ধাৰণা কৰি যি নামেৰে তেওঁক উপাসনা কৰে সেয়ে সেইজনৰ গতি সাধে। বাহ্য পূজাতকৈ মানসিক পূজাই শ্ৰেষ্ঠ। সেইদেখি ভগৱন্তই গীতাত কৈছে – “যজ্ঞানাং জপষজ্ঞোহম্মি।” খ্ৰীষ্টানৰ Jehova Elohim (জেহোভা ইলোহিম) আৰু মুছলমানৰ “লাই ইলাহি ইলাল্লা, মহম্মদ ৰছুলল্লা”—এই দুয়োয়েই খ্ৰীষ্টান আৰু মুছলমানক তাৰিব। mother বুলিলে মাককে বুজায়, father বুলিলে বাপেককে বুজায় ; mater বুলিলেও মাতৰ, pater বুলিলেও পিতাৰ, মা বুলিলেও মাক, পিতা বুলিলেও সেই একেজন বাপেক-মাকেই। প্ৰভেদ ভাষাত, ভাবত নহয় অন্তৰ্য্যামী ভগৱন্তই অন্তৰৰ ভাবহে বিচাৰে, মুখৰ ভাষা নহয়। অৱশ্যে ভাব আৰু ভাষাৰ ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক নিশ্চয় আছে ; কিন্তু সিও যাৰ যি ভাষাৰ ভিতৰেদি সেই ভাব প্ৰকাশ পায়। শব্দ-ব্ৰহ্ম, নাদ-ব্ৰহ্মৰ পূজা আচলতে এই কথাৰ বিৰোধী নহয়। ইংৰাজীত Epeolatry মানে শব্দ-ব্ৰহ্মৰ পূজা। বাইবেলত আছে — "In the beginning was the Word, and the Word was with God, and the Word was God." ইয়াৰ দ্বাৰায় স্পষ্টকৈ দেখা যায় যে শব্দ-ব্ৰহ্ম বা নাম-ব্ৰহ্ম, আৰু তাৰ দ্বাৰায় ঈশ্বৰৰ উপাসনা সকলো মুখ্য ধৰ্ম্মতে আছে। নাম, সৰ্ব্বশক্তিমান সৰ্ব্বানিয়ন্তী সগুণ ঈশ্বৰক বুজাবৰ, ধাৰণা কৰিবৰ আৰু তেওঁক মাতিবৰ Code word মাথোন। হে জগদম্বা! তুমি মহিষাসুৰক মাৰিলা, অমুক পাপীৰ দুৰ্গতি নাশ কৰিলা, এইদৰে নকৈ, তেওঁক সংক্ষেপতে দুৰ্গ বুলিলেও ভক্তৰ মনলৈ জগদম্বাৰ সকলো গুণ আপোনা-আপুনি আহি পৰিব। হে ৰাম! হে কৃষ্ণ বুলিলেই ভগৱন্তৰ ৰামাৱতাৰ, কৃষ্ণাৱতাৰ সকলো কথা সংক্ষেপতে ধাৰণা কৰি উচ্চাৰণ কৰা হ’ল। ইংৰাজে Mother England বুলিলে, জাৰ্ম্মানে Father land বুলিলে, তেওঁ ভাৰতমাতা বুলিলে, মই আই অসম বুলিলো ; এই সকলোবোৰ মুঠতে বন্দে মাতৰম।' আৰু সকলো মাকৰ মাক বা বাপেকৰ বাপেক পৰমেশ্বৰ পৰমব্ৰহ্মৰে মহিমা কীৰ্ত্তন। ঈশ্বৰৰ নাম-কীৰ্ত্তনেই ঈশ্বৰৰ বিশিষ্ট উপাসনা। অনন্ত ঈশ্বৰৰ অনন্ত মহিমাৰ পাৰ কোনে পাব ? সেইদেখি হে হিন্দু, তুমি ৰাম বুলি শুদ্ধ কৰা মন। ঈশ্বৰ ক্ষুদ্ৰাতিক্ষুদ্ৰ মনুষ্যৰ ধাৰণা [ ১৪২ ] আৰু জ্ঞানৰ আগত যিমানফেৰা ব্যক্তি, তাতকৈ অনন্ত অসীম গুণা অব্যক্ত।
বুদ্ধি অহঙ্কাৰে আবৰিলে আতি
মহা মূঢ় ভৈলা স্বামী।
তোমাৰ অখণ্ড আনন্ধ ৰূপক
কিমতে জানিবো আমি।।
ব্ৰহ্মায়ো নপান্ত অন্ত তাক নজানে বেদে। (কীৰ্ত্তন)
এতেকে কেৱলে আমি তোমাৰ চৰণে স্বামী
ভজিলোহো জয় জয় বুলি (কীৰ্ত্তন)
অব্যক্ত ঈশ্বৰ হৰি কিমতে পূজিবা তাঙ্ক
ব্যাপকত কিবা বিসৰ্জ্জন।
এতাৱন্ত মূৰ্ত্তি শূন্য কেনমতে চিন্তিবাহা
ৰাম বুলি শুদ্ধ কৰা মন।।(ঘোষা)
বাস্তৱিকতে কলিত ঈশ্বৰৰ নাম কীৰ্ত্তন কৰাৰ বাহিৰে তৰিবৰ আন গতি নাই Mythological interpretation অৰ্থাৎ কোনো কোনো পুৰাণৰ ব্যাখ্যাতে সীমাবদ্ধ নকৰি হিন্দুৱে ৰাম বুলি, কৃষ্ণ বুলি, দুৰ্গা বুলি, শিৱ বুলি মাতক; খ্ৰীষ্টানে God বোলক, মুছলমানে আল্লা বোলক, সেয়ে মূলীভূত পৰমেশ্বৰৰ ওচৰ পাবলৈ। নিজৰ নিজৰ ভাষাত ঈশ্বৰৰ যি যি নামকৰণ হৈছে, সেই ভাষাভাষীয়ে সেই সেই নামেৰে ঈশ্বৰক মাতি কৃতাৰ্থ হওক। মহাত্মা গান্ধীয়ে হাজাৰীবাগত ফুৰোঁতে তাৰ গাঁৱলীয়া মানুহক কথা আষাৰচেৰেক কৈছিল। কথা কেইষাৰ এনে সুন্দৰৰ যে এইখিনিতে তুলি দিয়াৰ লোভ সামৰিব নিৱাৰিলোঁ।
Your must learn to take the name of Ram with full devotion and faith. When you study the Ramayan, you will learn from Tulsidas the divine power of that bleassed name. You might ask me why I tell you to use the word Ram and not one of the many other names of teh creator. True His names are as many as and more than the leaves on a tree and I might for instance ask you to use the word god. But what meaning, what association would it have for you here? In order to enable you to feel anything when repeating the word God, I should have to teach you some English. I should have to explain to you the foreign peoples' thoughts and associations. But in telling you to repeat the name of Ram, I am giving you a name worshipped, since countless generations, by the people of this land -- and name familiar to the very animals and birds, the very trees and stones of Hindusthan through many thousand years. You know the story of Ahalya ? -- No, I [ ১৪৩ ] see you don't. But you will soon learn it when you study the Ramayan ̶ learn how a stone on a roadside sprung to life at the touch of Ram's foot as he passed by. You must repeat the blessed name of Ram with such sweetness and such devotion that the birds will pause in their singing to listen to you ̶ that the very trees will bend their leaves towards you, stirred by the divine melody of that Name.
And when you are able to do this, I tell you, I will come all the way on foot from Bombay as on a pilgrimage to hear you. In His sweet name lies a power which can cure all our ills.
দুগুটি অক্ষৰ ৰাম নাম,
শ্ৰীৰাম নাম অমিয়া মাধুৰী ঝৰে।
অতি সুকোমল পৰম মঙ্গল,
সবে মনোৰথ পুৰে।।
বৈকুণ্ঠত, ভ্ৰমৰৰাজে গাৱে হৰি-গীত।
যতেক পক্ষী দিয়ে তাতে চিত্ত।।
নকৰে আৰাৱ থাকে নিছুকে।
কৃষ্ণৰ চৰিত্ৰ শুনে উৎসুকে। (শঙ্কৰদেৱ)
"হিয়াৰ মাজে নামৰ ভাণ্ডাৰ মুখে বাজ হয়" এনে নাম-ধৰ্ম্ম, নাম-ব্ৰহ্ম হাতৰ কাষতে থাকোঁতেও কত অবুজ ভাৰতবাসীয়ে ধৰ্ম্মৰ নামত নিৰ্দ্দোষ পশুৰ ৰক্তেৰে ভাৰত আইৰ বুক ৰাঙলী কৰিছে। তন্ত্ৰশাস্ত্ৰৰ গূঢ় মৰ্ম্ম বুজিব নোৱাৰি মদ্যপান আৰু ব্যভিচাৰক ধৰ্ম্মানুষ্ঠান বুলি চলাইছে। কোনো কোনোয়ে শঠযোগৰ দ্বাৰায়ে উপাৰ্জ্জিত কিছুমান কৌশলকে ধৰ্ম্ম বুলি মানুহৰ মাজত চলাইছে। কামিনী-কাঞ্চনকে মুখ্য বস্তু স্বৰূপে অৱলম্বন কৰি কত ধৰ্ম্মৰ বাট সৃষ্টি হৈছে আৰু সেইবোৰ বাটকে ঈশ্বৰপ্ৰাপ্তিৰ উপায় বুলি কত লোকে আত্মবঞ্চনা কৰি আপোনাৰ মাৰ আপুনি চিন্তিছে। কত টেঙৰ ব্যৱসায়ী মানুহে নিজক ভক্ত বোলাই কত হোজা মানুহক দিনৌ যে ঠগিব লাগিছে, দেখিলে দুখ লাগে। এনেবোৰ কাণ্ড দেখিয়েই মহাপুৰুষে ঘোষাত দুখ কৰি লিখিছে-
আপুনি পণ্ডিত নুহি মহন্তক
নুপাসিলে কদাচিত।
তথাপিও গুৰু বোলাৱে কৃষ্ণৰ
মায়ায়ে হুয়া মোহিত।।
নাজানে শাস্ত্ৰক শিষ্যৰ সংশয়
নাপাৰে দূৰ কৰিত।
তাৰ উপদেশে আনো নতৰয়
আপুনি ভৈল বঞ্চিত।।
[ ১৪৪ ]
হৰি হৰি হৰি কিনো ভৈল ইটো
কৃষ্ণৰ মায়াৰ বল।
হৰি-ভকতিৰ পথত কপট
পাতিলেক অমঙ্গল।।
শাস্ত্ৰৰ বিচাৰ নাজানে ভকতি
পৰমাৰ্থ অতি মূঢ়।
হাঁহি কথা ছলে কৰ্ণত কুমন্ত্ৰ
কহয় কৰিয়া গূঢ়।।
এতেকে, নাম লোৱা ভাইসকল, নকৰিবা হেলা।
নামেসে ৰাখিব ঘোৰ সঙ্কটৰ বেলা।।
এই মহা উপদেশ সাৰোগত কৰি লোৱা।
।।।।