কথা-গীতা/নবম অধ্যায়
[ ৮৭ ]
নবম অধ্যায়।
অষ্টম অধ্যায়ত শুদ্ধ ভক্তিয়ে পৰমেশ্বৰক পাই ই স্থিত হৈল। নবম অধ্যায়ত ভক্তি, ভগৱন্তৰো অত্যন্ত আশ্চৰ্য ঐশ্বৰ্য্য কহিবা। এমনে সপ্তম অষ্টম অধ্যায়ত কহিলা, কেৱল ভক্তিয়ে ভগৱন্তক লাভ, ইদানীক আপুনাৰ অচিন্ত্য ঐশ্বৰ্যক ভক্তিৰো অসাধাৰণ প্ৰভাবক প্ৰপঞ্চিৰে লাগি ভগৱন্ত কহন্ত। হে অৰ্জ্জুন, তুমাত ভক্তি সহিত ঈশ্বৰ জ্ঞান কহোঁ। যাতো পুনু পুনু আপুনাৰ মহিমা কহা বুলি পৰম কাৰুণিক মোত দোষ দৃষ্টি নকৰা। ধৰ্ম্মজ্ঞানক গুহ্য বুলি, দেহত ব্যতিৰেক আত্মজ্ঞানক গুহ্যতৰ বুলি, পৰমেশ্বৰ জ্ঞানক অতি ৰহস্য পদে গুহ্যতম কহি। যাক জানি সংসাৰৰ অনায়াসে মুক্ত হৈবা। হ জ্ঞান বিদ্যাৰ ৰাজা, গুহ্যৰো গুহ্য, উত্তম পবিত্ৰ দৃষ্টফল, সৰ্ব্ব ধৰ্ম্মৰ ফল পদে ধৰ্ম্মকেো নেড়িছে, কৰিবাকো সুখ অব্যয় ফল পদে যাৰ কিঞ্চিতৰো নাশ নাই।
যদি বোলা ই ধৰ্ম্ম সুকৰ হৈলে কোনেনো সংসাৰী হৈব, আত শুনা। এই ভক্তি সহিত জ্ঞান লক্ষণ ধৰ্ম্মক আস্তিক্য বুদ্ধি স্বীকাৰ নকৰি, উপায়ান্তৰে মোক পাইবে যত্ন কৰন্তেও মোক নপায়া মৃত্যুযুক্ত সংসাৰ পথত ভ্ৰমে। এমনে প্ৰস্তুত জ্ঞানক প্ৰশংসা কৰি শ্ৰোতক সম্মুখ কৰাই সেই জ্ঞানক কহিবে লাগিলা। জানা অৰ্জ্জুন, মঞি অতীন্দ্ৰিয়মূৰ্ত্তি কাৰণৰূপে সকল জগতক ব্যাপি আছোঁ। এতেকে কাৰণৰূপ মোত সকল চৰাচৰ ব্যাপি [ ৮৮ ] আছে। এমন হৈলেও ঘটত মৃত্তিকা হেন মঞি নাহি কঞো, যাতে আকাশ সম অসঙ্গ; অসঙ্গ পদে প্ৰাণীসবো মোত নাই। যদি পূৰ্ব্বোক্ত ব্যাপক, আশ্ৰয়ক বিৰুদ্ধ দেখা তেবে মোৰ অসাধাৰণ ৰূপ ঐশ্বৰ্য্য অঘটন ঘটনা চাতুৰ্য্য যোগকো দেখা। মোৰ যোগমায়া বৈভব অতৰ্ক্য পদে কিছো বিৰুদ্ধ নহে। আনো আশ্চৰ্য্য দেখা; মঞি ভূভসবকো ধৰো, পালনো কৰো, তথাপি মোৰ স্বৰূপ ভূতস্থ নহে। আৰ এমন অভিপ্ৰায়, যেমন জীবে দেহক ধৰিয়া পালিয়া অহঙ্কাৰে যুক্ত হুয়া থাকে, তেমনে মঞো নিৰহঙ্কাৰ পদে জগতক ধৰিয়ো পালিয়ো তাত নথাকোঁ। অসঙ্গৰো আধাৰ আধেয় ভাৰক দৃষ্টান্তে কহোঁ৷ যেন বায় নিতান্তে আকাশত থাকি সৰ্ব্বগত হুয়ো নিৰবয়ব পদে আকাশ সমে যোগ নাই, তেমনে সকল ভূতকো মোতে বুঝিবা। অসঙ্গ ঈশ্বৰৰো যোগমায়ায়ে স্থিতি হেত কহি আবে সৃষ্টি প্ৰলয় হেতু কহন্ত।
হে কৌন্তেয়, প্ৰলয় কালত সকল ভূতসব মোৰ ত্ৰিগুণময়ী মায়াত লয় যাই। সৃষ্টিকালত সেই ভূতসবক বিশেযে স্ৰজো ৷ অসঙ্গ নিৰ্ব্বিকাৰ হুয়া তুমি কেমনে স্ৰজা এই অপেক্ষাত কহন্ত। আপুনাৰ অধীন প্ৰকৃতিক অধিষ্ঠান কৰি জৰায়ুজ উদ্ভিজ স্বেদজ অণ্ডজসব প্ৰকৃতিত লয় হুয়াছিল। কৰ্ম্মাধীন এই চাৰিবিধ প্ৰাণীক পূৰ্ব্বকৰ্ম্ম নিমিত্ত স্বভাৱৰ অনুসাৰে মঞি স্ৰজাঞু। যদি বোলা এমনে নানাবিধ কৰ্ম্ম কৰিতে জীৱ সম তুমি কেনে বন্ধ নহৱা, তাত শুনা। হে ধনঞ্জয়, সেই সৃষ্টি আদি কৰ্ম্মসবে মোক বন্ধ নকৰে। কৰ্ম্মত আসক্তিসে বন্ধহেতু, আপ্তকাম পদে মোৰ আসক্তি নাই, [ ৮৯ ] উদাসীন হেন থাকোঁ, কেৱল উদাসীন হৈলে কৰ্ত্তা নঘটে। কৰ্ত্তা হৈলেও উদাসীন নহে, এতেকে উদাসীন হেন থাকোঁ, এই অৰ্থকে স্পষ্ট কৰন্ত। মঞি অধিষ্ঠাতা নিমিত্ত হৈলে প্ৰকৃতি চৰাচৰ জগতক প্ৰসৱ কৰে; এই হেতু জগত পুনু পুনু জাত হয় : সন্নিবি মাত্ৰে অধিষ্ঠান কৰো পদে কৰ্ত্তা উদাসীন দুয়ো ঘটে। যদি বোলা এমন পৰমেশ্বৰক কিয় কতোসবে আদৰ নকৰে, তাত শুনা। সৰ্ব্বভূত মহেশ্বৰৰূপ মোৰ পৰমতত্ত্ব নজানি মূঢ়সবে মোক অবজ্ঞা কৰে। যাতে শুদ্ধসত্বময় তনু হুয়ো ভক্ত ইছায়ে মনুষ্য আকাৰক আশ্ৰয় কৰিছোঁ৷ মোত অন্য দেবতান্তৰক শীঘ্ৰ ফলপ্ৰদ মানি বিফল আশা কৰি ব্যৰ্থকৰ্ম্মসব আচৰি ফলশূন্য কুতকাশ্ৰিত জ্ঞানক অভ্যাসি, বিক্ষিপ্ত চিত্ত হুয়া কামক্ৰোধাদিযুক্ত বুদ্ধিভ্ৰংশকৰ অসুৰ ৰাক্ষসৰ হেন ৰাজস তামস স্বভাৱক আশ্ৰয় কৰি মোক আদৰ নকৰে।
যদি বোলা তেৰে তুমাক কোনে ভজে তাত শুনা। কামক্ৰোধে যাৰাৰ চিত্তক অভিভব নকৰে, সেই মহাত্মাসবে দেৱৰ হেন সাত্ত্বিক স্বভাবক আশ্ৰয় কৰি, অন্য দেৱাদিত মন নেদি, জগতৰ কাৰণ অব্যয় নিত্য মোক ভজে। তাৰাৰ ভজনৰ প্ৰকাৰ কহন্ত। কতোসবে দৃঢ় বিশ্বাসে সততে কীৰ্ত্তন কৰি মোক উপাসা কৰে; কতোসবে মোৰ গৃহ নিৰ্মাণ কৰি প্ৰতিমা থাপি দণ্ডছত্ৰসিংহাসনাদি দিয়া ধনধান্য সমৰ্পি গ্ৰাম ভূমি নিবেদি সদাই সেবা কৰে; কতোসবে মোক নানা শাস্ত্ৰে বিচাৰি হৰিসেবা সৰ্ব্বসম্মত জানি নিৰন্তৰে ভজে; কতোসবে স্বহস্তে হৰি[ ৯০ ] মন্দিৰ মাৰ্জ্জনাদি কৰ্ম্ম প্ৰতিদিনে আচৰে; কতোসবে পঞ্চৰাত্ৰাদি বিধি অনুসাৰে নিত্য পূজা কৰে; কতোসবে দণ্ডৱতে প্ৰদক্ষিণ কৰি অষ্টাঙ্গে প্ৰণাম কৰে; কতোসবে অসন প্ৰাণায়ামাদি কৰি নিতান্তে ধ্যান কৰে; কতোসবে সকল লৌকিক বৈদিক কৰ্ম্ম হৰিত সমৰ্পণ কৰে; কতো বিবেকীসবে সাধুসঙ্গ লৈয়া শ্ৰবণ-কীৰ্ত্তন কৰে; কোনো সবে সবাতে বাসুদেব দৃষ্টি কৰি মোক উপাসা কৰে। আতে কতোসবে অভেদ ভাবনা আচৰে, কতোসবে দাসোহং ভাবনা কৰে। কতোসবে সৰ্ব্বাত্মা ভগবন্তক ব্ৰহ্মাৰুদ্ৰাদিৰূপে সেবা কৰে।
সৰ্ব্বাত্মাকে প্ৰপঞ্চি কহন্ত। মঞি শ্ৰুতিবিহিত অগ্নিস্তোমাদি ক্ৰতূ৷ স্মৃতিবিহিত পঞ্চযজ্ঞাদিও মঞি৷ পিতৃৰ অন্নশ্ৰাদ্ধাদি, ধান্যাদিশস্য, ঔষধসব, মন্ত্ৰগণ, ঘৃত অগ্নি হোম, পিতৃ কৰ্ম্মফলবিধাতা, পিতামহ মঞি। জ্ঞাতব্য পাবন, প্ৰণব, ঋক, সাম, যজু, ফলপোষক মঞি। নিয়ন্তা সাক্ষা ভোগস্থান, ৰক্ষকহিতকৰ্ত্তা, স্ৰষ্টা সংহৰ্ত্তা আবাৰ লয়স্থান অবিনাশী কাৰণ মঞি। আদিত্যৰূপে গ্ৰীষ্মকালত তাপ মঞিসে কৰো। বৃষ্টিকালত মঞিসে বৰিষোঁ, কদাচিত নবৰিষোঁ। জীবন মৰণ দৃশ্য অদৃশ্য এইসব মেক মানি বহুধাৰূপে উপাসা কৰে। এমনে বহুপ্ৰকাৰে ভগৱন্তৰ ভজনমাৰ্গ আছে। তাৰ মধ্যত কুনো প্ৰকাৰে যি ভগৱন্তক নভজে তাৰ জন্ম মৰণ দুৰ্ব্বাৰ কহন্ত। যি সব তিনি বেদোক্ত কৰ্ম্মপৰ হুয়া নানা দেবতাৰূপ মোক নজানি, ভেদ দৃষ্টিকৰি দেবন্তাৰক ভজে, যজ্ঞশেষ অমৃত পান কৰি নিস্পাপ হুয়া স্বৰ্গক প্ৰাৰ্থনা কৰে, তাৰাসব যজ্ঞৰ ফল প্ৰাৰ্থিত [ ৯১ ] স্বৰ্গক পায়া দেবৰ ভোগ্যসব ভোগ কৰে। পাচে ভোগপ্ৰাপক পুণ্য ক্ষয় হৈলে মনুষ্য লোকত পড়ে। পুনু ধৰ্ম্ম বাসনায়ে ধৰ্ম্ম কৰে। এমনে গতাগত ফলক লভে। মোৰ ভক্তসব পুনু মোৰ প্ৰসাদে কৃতাৰ্থ হয়৷ যিসব নিষ্কাম হুয়া নিতান্তে মোক উপাসা কৰে, সেই মোত একনিষ্ঠ ভক্তসবক প্ৰাৰ্থনা বিনেও মঞি ধৰ্ম্মঅৰ্থকামমোক্ষক দেঞু। যদি বোলা পৰমাৰ্থত তুমি বিনে দেৱতান্তৰ নাই, এতেকে অন্য দেবভক্তসবো তুমাৰে সেবক, কেনে গতাগত লভে তাত শুনা। যি সবে ভেদ দৃষ্টি কৰি পৰম শ্ৰহ্মায়ে অন্য দেবতাক উপাসা কৰে তাৰাও মোকে ভজে, ই সত্য হয়৷ তথাপি মোক্ষপ্ৰাপক বিধি বিনে যজে, এতেকে গতাগত লভে।
আকে স্পষ্ট কৰি কহন্ত। মঞি সকল যজ্ঞৰ ভোক্তা ফলদাতা এমন মোক তাৰ পৰমাৰ্থত নজানে, এতেকে পুনৰাবৰ্ত্তন হয়। যাৰা সবে সকল দেবতাতে মঞি অন্তৰ্যামীক জানিয়া ভজে তাৰাৰ আবৰ্ত্তন নাই, আকে দেখান্ত। দেব উপাসকসব দেবকে যাই, পিতৃ উপাসকসব পিতৃকে যাই, ভূত প্ৰেতক যি ভজে সি ভূত প্ৰেতকে পাৱে, যি সবে মোক পূজা কৰে সি অক্ষয় পৰমানন্দ মোকে পায়। এমনে আপুনাৰ ভক্তৰ অক্ষয় ফল কহি ভক্তিৰো অনায়াস দেখান্ত। যি জনে ভক্তিয়ে মোক পত্ৰ পুষ্প ফল জল মাত্ৰ দেই, সেই শুদ্ধচিত্ত নিষ্কাম ভক্তৰ মঞি পৰম প্ৰীতিয়ে পুষ্পক পৰিধান কৰো, পত্ৰক দেহত ধৰে, ফলক ভোজন কৰো, জলকো পান কৰো ৷ [ ৯২ ] মহালক্ষীপতি পৰমেশ্বৰ মোৰ ক্ষুদ্ৰ দেবৰ হেন বহুবিত্তসাধ্য যাগাদিত পৰিতোষ নাই, কিন্তু ভক্তিমাত্ৰতে পৰিতোষ। এতেকে ভক্তে দিয়া যৎকিঞ্চিৎ দ্ৰব্যকে তাক অনুগ্ৰহাৰ্থে স্বীকাৰ কৰো৷ যজ্ঞৰ অৰ্থে পশুসোমাদি হেন মোৰ অৰ্থে পত্ৰপুষ্পদিক যত্ন কৰি আনিবে নলাগে কিন্তু স্বভাবত শাস্ত্ৰত বা যি কিছো কৰা, যি ভোজন কৰা, যি হোম কৰা, যি দান কৰা, যি তপ আচৰা, ইসব মোত অৰ্পিত যেমনে হয় তেমনে কৰিবা। তেবে যি ফল পাইবা তাক শুনা। এমন কৰিলে কৰ্ম্মবন্ধন শুভাশুভ ফলে বিমুক্ত হৈবা। কৰ্ম্মসব মোত অৰ্পিত পদে তাৰ ফল বন্ধ নঘটে। এতেকে অৰ্পিত কৰ্ম্মযোগে যুক্ত হুয়া মোকে পাইবা।
যদি বোলা তুমি ভক্তকেসে মোক্ষ দিয়া অভক্তক নেদা, তেবে তোমাৰো ৰাগদ্বেষাদিকৃত বৈষম্য আছে, তাত শুনা। মঞি সৰ্ব্বভূততে সম, মোৰ প্ৰিয়ো নাই দ্বেষ্যো নাই, তথাপি যি মোক ভজে তাকে মঞি অনুগ্ৰহ কৰো৷ আৰ এমন অভিপ্ৰায়, যেন অগ্নি আপুনাৰ সেবকসবৰ শীতাদি দুষ্খক দূৰ কৰিতেও বৈষম্য নহে, যেন কল্পতৰু আপুনাৰ উপাসকৰ কামনা পূৰিতেও বৈষম্য নাই, তেমনে মোৰ ভক্তৰ পক্ষ হন্তেও বৈষম্য নুবুঝিবা কিন্তু ভক্তিৰেসে ই মহিমা। মোৰ ভক্তিৰ অতৰ্ক্য প্ৰভাৱ কহোঁ সাবধানে শুনা৷ অত্যন্ত মহাপাতকীয়ো যদি পৃথকে দেৱতান্তৰ ভক্তি নকৰি মঞি পৰমেশ্বৰক সততে ভজে, তাক সাধু কৰি মানিবা৷ যাতো সি ভাল নিশ্চয় কৰিছে। [ ৯৩ ] যদি বোলা সম্যক নিশ্চয় মাত্ৰে কেমনে সাধু মানিবো তাত শুনা। দুৰাচাৰো মোক ভজি শীঘ্ৰে ধৰ্ম্মচিত্ত হয়। চিত্তৰ উপপ্লব নিবৃতি পৰমেশ্বৰ নিষ্ঠাকো লভে। কুতৰ্কবাদীসবে আক নামানিবে বুলি অৰ্জ্জুনৰ শঙ্কাকুল চিত্ত দেখি উৎসাহ বঢ়ান্ত। হে কৌন্তেয়, পঞ্চ মহাবাদ্য বজাই বিবাদীসবৰ সভাক যায়া বাহু উপৰক তুলি নিঃশঙ্ক হুয়া অঙ্গীকাৰ কৰা, দুৰাচাৰ জনো পৰমেশ্বৰৰ ভক্ত হুয়া কদাচিতো নষ্ট নহে কিন্তু কৃতাৰ্থ হৱে। তেবে তোমাৰ প্ৰৌঢ়ি দেখি কুতৰ্কবাদ এড়ি অসংশয় হুয়া তুমাকে গুৰু মানিব। আচাৰ ভ্ৰষ্টক মোৰ ভক্তি পবিত্ৰ কৰিব আক চিত্ৰ নেদেখিবা। অকুলীন অনধিকাৰীকো সংসাৰত মোচন কৰাই।
হে পাৰ্থ, মোক আশ্ৰয় কৰি অন্ত্য জাতি চাণ্ডালাদিও, কৃষি বাণিজ্যত ৰত বৈশ্যসব, অধ্যয়নাদিহীন স্ত্ৰীশূদ্ৰাদিও মোকে সেৱা কৰি পৰম গতি পাৱে, আক নিশ্চয় কৰি জানিবা। পাপী চাণ্ডালাদিও মোক ভজি পৰম পদ লভে; তেবে কি বুলিবু কুলীন সদাচাৰীসব মোৰ ভক্ত হুয়া পৰমগতি পাই। পুণ্যৱন্ত ব্ৰাহ্মণসব ৰজাসব ঋষিসব মোৰ ভক্তি কৰি উত্তম গতি লভিব, তাক কি কহিবোঁ৷ এতেকে তুমি অনিত্য অসুখ ৰাজঋষি প্ৰবৰ দেহক পায়া মোক ভজা।
অনিত্য পদে বিলম্ব নকৰি, অসুখ পদে সুখাৰ্থে উদ্যম তেজি সৰ্বদা মোক ভজা ৷ ভজন প্ৰকাৰ দেখায়া উপসংহৰি কহন্ত। হে অৰ্জ্জুন! তুমি মোত মন দিয়া, মোৰ সেবক হুয়া, [ ৯৪ ] মোৰ যজনপৰ হুয়া, মোকে নমস্কাৰ কৰা। এতেক প্ৰকাৰে মৎপৰায়ণ হুয়া, মোত মন স্থিৰ কৰি পৰমানন্দৰূপ মোক পাইবা। এমনে ৰাজগুহ্যনাম নৱম অধ্যায়ত আপুনাৰ আশ্চৰ্য্য ঐশ্বৰ্যক ভক্তিৰো অসাধাৰণ ঐশ্বৰ্য্যক কৃপায়ে অচ্যুতে কহিলা।
ইতি শ্ৰীভগৱদ্গীতাকথায়াং নবমোহধ্যায়ঃ ॥ ৯ ॥
হে সামাজিকসব দেখ ভগৱন্তে প্ৰথমে দুষ্কৰ জ্ঞান কৰ্ম্ম কহি নৱম অধ্যায়ত ভক্তি বিনে আন নকহিলা। এতেকে পৰম সুগম ভক্তি কৰি ডাকি হৰিবোল হৰি।
যোৰাজগুহ্যনিজপাদযুগাব্জভক্তিম্
নানাপ্ৰকাৰমবদদ্দয়য়া জনানাম্ ।
তস্মৈ নমোভুবনকোষনিধানবীজ-
স্থানীয় লোকপতয়ে গতয়ে স্বকানাম্ ॥
