গান্ধীকথা শুনিবলে’ (ভলণ্টিয়াৰৰ দুখ )
ভলণ্টিয়াৰৰ দুখ
গান্ধীকথা শুনিবলে’ সদায় হুছিয়াৰ ৷
মই ভলণ্টিয়াৰ ৷
উজনিত বোলে ‘সইত গাহৰি’
নামনিত ‘ভেলেণ্ডাৰ’
কোনোৱে বোলে ‘চেচ্ছাসেৱক’
তথাপিও মোৰ গৰম বুকত
স্বৰাজৰ জুই
জ্বলিছে ভম’ক্ ভমক,
স্বাধীনতা আনিবলৈ
দেশত লগাওঁ খলক্ ৷
গাঁৱত আছিলোঁ শুই
গান্ধীয়ে লগালে জুই
বন্দুক-বাৰুদ নোহোৱাকৈয়ে
চাহাব খেদাব পাৰি হেনো
এই বুলি মিটিঙে মিটিঙে বক্তৃতা দিয়া শুনো ৷
আৰু কোনে পায় ?
হেৰৌ ভদীয়া ! হেৰৌ কাতিয়া ! আহ
বেগেতে ওলাই,
ইংৰাজে নঙঠা পিঙঠা কৰিলে
কান্দিছে ভাৰতী আই ৷
গান্ধীবাপু নহয় কম
বৃটিছ সাম্ৰাজ্যৰ সাইলাখ যম
কৰিহে এৰিব খেজেনা কম
কৈছে বোলে সুতা কাটিয়েই স্বৰাজসোপাকে ল’ম,
কটা-সূতাৰেই ইংৰাজখনৰ হাত-ভৰি বান্ধি থ’ম ৷
জেলৰ ভিতৰত বন্দী কৰি
ইংৰাজ থৈছে ভাৰতী আই,
সেইহে গান্ধী জেলৰ ভিতৰলৈ
ঘনেপতি সোমায় ৷
বাৰেপতি এপাক এপাক
শিকলি আহে খুলি,
কোনোবা এপাকত উলিয়াই আনিব
কৰি কিবা তালি-তুলি ৷
উনৈছে শ একইছ চন
গান্ধীয়ে পাতিলে অহিংস-ৰণ
জাকে জাকে ওলাল ল’ৰা,
স্কুল-কলেজৰ পৰা
ফিৰফিৰীয়া ফিতাহী এৰি
পিন্ধিলে দগধা চোলা
চহৰৰ এৰিলে কোলা ৷
গাঁৱলৈ আহি বোকা ফেনেকি
ক’লেহি উপাই নাই,
নিচিনি চিনিলোঁ আজিহে তোমাক
অ’ গাঁৱলীয়া কাই !
চহৰৰ বাবু চাহাবৰ কাবু
সিহঁতত আশা নাই,
উঠা গাঁৱলীয়া ভাই ৷
আহ ঐ মোৰ সোণাইহঁত ! চহৰৰ বাবুহঁত !
কিনো নহবৰ হ’ল,
উকীলে এৰিলে কাছাৰী-ঘৰ
আধা-কৰাকৈয়ে কে’ছবোৰ এৰি
গাঁৱলৈ মাৰিলে ভিৰাই লৰ
কলৰ-জপৰ মোক্কেলৰ ৷
স্বৰাজ বিচাৰি ফুৰিছিলে গৈ
দিল্লীৰ কৌঞ্চিল ঘৰত,
আছিল বোলে স্বৰাজজনী
মেমনী পোছাক পিন্ধি
ডাঙৰজনা লাটচাহাবৰ
অন্দৰমহলত ৷
ওচৰ চাপি শুঙি চালে
টেমা টেমা গোন্ধায়,
সেইহে উকীল বাৰিষ্টাৰ
কৌঞ্চিলৰপৰা ওলায় ৷
সেইজনী বোলে স্বৰাজ নহয়
ইংৰাজৰ চাকৰণী,
চুমা দলিয়াই মেম্বৰলৈ
বঢ়োৱা খেজেনাৰ
টকাৰ টোপোলা
ভিতৰে ভিতৰে গণি ৷
সেইহে আহে
ডাঙৰসকল একো-নাই হৈ খঙত,
পাত-পাতকৈ বিচাৰে স্বৰাজ
গাঁৱৰ বাঁহৰ তলত ৷
নোলোৱা গাখীৰ উলিয়াবলৈ
পোৱালিয়ে ঘনে ওহাৰত খুন্দিয়ায়,
সেইদৰেই সাৰ নোপোৱা বসুমতীত
লেৰেলা গৰুৱে হাল খুচৰি খুচৰি বাই,
কোনোপধ্যে ঘৈনীজনীৰে ল’ৰা দুটাৰে
পেটতো প্ৰবৰ্ত্তাই,
বছৰে বছৰে খেজেনাই ভঙা
কঁকাল থাকোঁ পোনাই ৷
এনে থলত আহিল দেখোন চহৰৰ বৰলোক
কিনো খুৱাওঁ, কিনোঁ খুৱাওঁ
নিজৰে নুগুচে ভোক ৷
খেজেনা কমাৰ আশা নাই
ঘৈনীৰ নুশুনি মনা,
চুঙাৰ পৰা আনি দিলোঁ
সাঁচতীয়া চাৰিঅনা
আশা পালি বৰ
হ’লোঁ কংগ্ৰেছৰ মেম্বৰ ৷
গাঁৱে গাঁৱে কত মিটিং
কংগ্ৰ্ৰেছৰ কমিটিৰ ঘনাই ছিটিং,
তৰ্জ্জন হ’ল, গৰ্জ্জন হ’ল
বৰ্জ্জনৰ ঢৌ বিয়পি গ’ল ৷
ৰাইজ উঠিল জাঙুৰ খাই,
গৱৰ্ণমেণ্টে তভক্ মাৰি
কি কৰোঁ, কি নকৰোঁ বুলি
থাকিলে ছল চাই ৷
ভলণ্টিয়াৰত লিখিলোঁ নাম
কৰিব লাগিব দেশৰ কাম
লৰি-ঢাপৰি ঢপলিয়াই
ফুৰিলোঁ গাঁও-ভূই,
কংআৰ ঢৰা-চাপৰেৰে
জগালোঁ মোৰে দৰে ডেকা
যি আছিলে শুই ৷
আন্দোলনৰ গণ্ডগোলে
ঘনাই ফিৰিঙতি তোলে,
দেখি আমাৰ পিকেটিং
ওলাল চিপাহী ঘিটিংটিং
সুবিধা পালে ভলণ্টিয়াৰক
চৰ-গটাটো মাৰে ;
কানীয়া কাইৰো সাহ বাঢ়িল
নলীয়া কটাৰী জোকাৰি জোকাৰি
গান্ধীক গালি পাৰে ৷
মহলদাৰেও কেদিনমান
হাঁহিলে মিচিকিয়াই,
পিছত বিক্ৰী কমা দেখি
আমাক চকু পকায় ৷
চিপাহীৰে স’তে কথা পাতি
আমাক দোকানলে’ মাতি
ভিতৰ চোতাললৈ নিলে,
আমাৰ পিঠিত ঔফুল বাছিলে
গুৰুলা-গুৰুল কিলে ৷
পায়ো পুলিচৰ ব্ৰহ্মখুন্দা
দোকানৰ আগত থাকিলোঁ বহি
যেন পৰ দিয়া বোন্দা ৷
বুকুৰ ভিতৰত হিংসা-বাঘে
যেন পিঞ্জৰাত বনাই
গুজৰি-গুমৰি বাৰে বাৰে
আহিব খোজে ওলাই ৷
অহিংস বাণীৰে তাক খুচি খুচি
থওঁ ভিতৰলৈ সুমাই,
তথাপিও সি মাটিত কামুৰি
আছেই গোৰগোৰাই ৷