বৰ্তমা প্ৰচলিত শিক্ষা
ভাল শিক্ষা নহয়কৰিব পাৰি, কৰা উচিত; কিন্তু
আজি কালিৰ প্ৰচলিত যি শিক্ষা সি
অশিক্ষা নাম পাবৰ হে যোগ্য। তাক
বাধ্যতা-মূলক কৰাৰ কোনো দৰকাৰ নাই। আগেয়ে ভাল ঘৰ,
ভাল আচবাব, ভাল শিক্ষক তৈয়াৰ হক; তাৰ পাছত হে শিক্ষা!
কোৱা বাহুল্য যে যদি আমি এতিয়াই শিক্ষা বাধ্যতা- মূলক নকৰোঁ, তেনেহলে সেই দিন আহিবলৈ এতিয়াও আমাৰ বহু শতাব্দী আছে, যি দিনত পকা ঘৰ চিকমীকিয়া যন্ত্ৰ আৰু গ্ৰেজুএট শিক্ষকেৰে আমি প্ৰাইমাৰী শিক্ষা চলাব পাৰিম। আৰু যি দেশত বনৰ মাজৰ আশ্ৰম আছিল শিক্ষাৰ স্থল, আৰু সৰ্বত্যাগী সন্ন্যাসী আছিল শিক্ষা-গুৰু, সেই দেশত যে পাশ্চাত্য সভ্যতাৰ জাকজমক আমদানি নকৰিলে শিক্ষা দিব নোৱাৰি, এনে ভাষাৰ কোনো কাৰণ নাই। বিশেষ, যি কোনো কাম কৰিব খুজিলে, আৰম্ভণতে তাৰ সকলো খৰচি মাৰি লব নোৱাৰি; লাহে লাহে হে সকলো অঙ্গ সম্পূৰ্ণ হয়।
১১। তৃতীয় আৰু সকলোতকৈ * আপত্তিটো হৈছে
ধনৰ কথা। টকা নহলে শিক্ষক ৰাখিব নোৱাৰি, শিক্ষক নহলে স্কুল নচলে— এইটো শিক্ষা আৰু ঘৰৰ প্ৰভাৱঅতি চিধা কথা।
টকা কৰ পৰা হব পাৰে আৰু কিমান টকাৰ আৱশ্যক এই
