তেওঁ স্ফূৰ্তিবাজ আৰু কৌতুক কৰি ভাল পোৱা যুৱক আছিল। কলেজত
তেওঁৰ আশে-পাশে বহু বন্ধু-বান্ধৱে ভিৰ কৰিছিল। কলেজৰ সকলো
ধৰণৰ কাম-কাজতে তেওঁ সক্ৰিয়ভাৱে অংশ লৈছিল। শিক্ষকসকলৰ
লগতো তেওঁৰ ব্যৱহাৰ বন্ধুত্বসুলভ আছিল।’
অধ্যাপকজনৰ মতে— ‘বিজ্ঞানাগাৰত এদিন প্ৰয়োজনীয় সা-সুবিধাৰ অভাৱ অনুভৱ কৰি পুষ্প কমল হতাশ হৈ পৰিছিল। তৎক্ষণাৎ তেওঁ এদল ছাত্ৰক লগত লৈ শিক্ষামন্ত্ৰীৰ ওচৰলৈ ঢাপলি মেলিছিল আৰু প্ৰয়োজনীয় সা-সামগ্ৰীসমূহ যোগান ধৰিবলৈ বিভাগীয় কৰ্তৃপক্ষক দাবী জনাইছিল। সুবেদীয়ে এই সন্দৰ্ভত কয়— ‘পটান কেম্পাছত শিক্ষাদান কৰি থাকোঁতে অৱশ্যে তেওঁৰ কোনো কমিউনিষ্ট ভাবাদৰ্শৰ প্ৰকাশ চকুত পৰা মোৰ মনত নপৰে।’
পটান কেম্পাছৰ পৰা আই এছ চি পাছ কৰাৰ পাছত পুষ্প কমলে চিটৱানৰ ৰামপুৰস্থিত ইনষ্টিটিউট অৱ এগ্ৰিকালচাৰ এণ্ড এনিমেল ৰিচাৰ্ছত নামভৰ্তি কৰিবলৈ ঘৰলৈ ৰাওনা হয়। এই অনুষ্ঠানত তেওঁ কৃষি বিভাগত বি এছ চি পঢ়ি আছিল। কাঠমাণ্ডুত কটোৱা দিনবোৰতকৈ ইয়াৰ দিনবোৰ তুলনামূলকভাৱে আৰামদায়ক আছিল। ইয়াত তেওঁ ঘৰতে থাকি অধ্যয়ন কৰিব পাৰিছিল আৰু শিক্ষানুষ্ঠানলৈ চাইকেলেৰে অহা-যোৱা কৰিবলৈ মাত্ৰ আধাঘণ্টা সময়হে লাগিছিল। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে কৃষিৰ বিকাশ সাধন কৰি দেশৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থাৰ আমূল পৰিৱৰ্তন সাধন কৰিব পাৰি। আৰু এই পৰিৱৰ্তনত কৃষিয়েই একমাত্ৰ ফলপ্ৰসূ উপায়। সেই উদ্দেশ্যে তেওঁৰ কৃষি বিষয়কে অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰ হিচাপে বাছি ল’লে। তেওঁ কৈছে— তদুপৰি মই সাম্যবাদী ৰাজনীতিত বিশ্বাসী, অনুৰাগী আছিলোঁ, সেয়ে কৃষি বিজ্ঞানক প্ৰকৃত পথ হিচাপে বাছি ল’লোঁ।’
ৰামপুৰত পঢ়ি থাকোতেই কমিউনিষ্ট নেতা হিচাপে পুষ্প কমলৰ অসামান্য প্ৰতিভাৰ বিকাশ সাধন হয়। সপ্তাহৰ শেষত, ছাত্ৰবিলাকে কমিউনিজিমৰ ওপৰত তত্ত্বগধুৰ ভাষণ শুনিবলৈ ভীমসেনলৈ আহি তেওঁৰ কাষত জুম বান্ধিছিল। পুষ্প কমলৰ এগৰাকী সম্পৰ্কীয় ভায়েক ৰামচন্দ্ৰ আৰু তেওঁৰ ডাঙৰ ককায়েক এজনো কমিউনিষ্ট দলৰ সদস্য আছিল। তেওঁ এই সন্দৰ্ভত কয়—
‘তেওঁৰ মানুহক পতিয়ন নিয়াব পৰা এক অসাধাৰণ শক্তি আছিল
আৰু তেওঁৰ প্ৰত্যয় উদ্দীপ্ত আলোচনাসমূহে আমাক সকলোকে
চৰমপন্থী কমিউনিষ্টলৈ সলনি কৰিছিল।’
পুষ্প কমলে কৃষি বিজ্ঞান কেন্দ্ৰৰ পৰা স্নাতক ডিগ্ৰী লৈ ওলোৱাৰ পাছতেই তেওঁ যুৱ সমাজৰ লগতে আন আন শিক্ষিত ব্যক্তি আৰু সাম্যবাদী আদৰ্শত বিশ্বাসী যুৱক
২৯
