ৱেদোঽখিলো ধৰ্ম্মমূলং স্মৃতিশীলে চ তদ্বিদাম্।
আচাৰশ্চৈৱ সাধূনামাত্মনস্তুষ্টিৰেৱ চ॥ ২৷৬৷
অৰ্থাৎ ধৰ্ম্মৰ প্ৰমাণ হৈছে – বেদ, স্মৃতি, শীল, সদাচাৰ আৰু আত্মতুষ্টি। যিটো নিয়ম বেদ বা স্মৃতিয়ে, শীল বা সদাচাৰে অনুমোদন কৰে, আৰু যাক মানি নিজে সন্তোষ পোৱা যায়, তাকে মানিব লাগে। ইয়াত এটা প্ৰশ্ন উঠে, যে নানা মুনিৰ নানা মত যদি শাস্ত্ৰত পোৱা যায়, তেন্তে কাক আদৰি লৈ কাৰ মূৰত ৰাম-টাঙ্গোন জোকাৰিব লাগিব। মনুৰ দ্বিতীয় অধ্যায়ৰ চতুৰ্দ্দশ শ্লোকত তাৰ উদ্ভব আছে। তাত কৈছে,
“শ্ৰুতিদ্বৈধং তু যত্ৰ স্যাত্তত্ৰ ধৰ্ম্মাবুভৌ স্মৃতৌ।
উভাবপি হি তৌ ধৰ্ম্মো সম্যগুক্তৌ মনীষিভিঃ॥”
“সমানন্যায়তয়া স্মৃত্যোৰপি বিৰোধে বিকল্প ইতি।”
অৰ্থাৎ বেলেগ বেলেগ শ্ৰুতি-স্মৃতিৰ ব্যৱস্থা থাকিলে দুয়োটাকে সমান বলী বুলি ধৰিব লাগিব; তাৰ যিটোৱেই ভাল লাগে, তাকে গ্ৰহণ কৰাত কোনো দোষ হব নোৱাৰে। কিয়নো, জ্ঞানীসকলে উভয়কে ধৰ্ম্ম বুলিছে।
“বৈকল্পিকে আত্মতুষ্টিঃ প্ৰমাণম্”। এতেকে যদি অকল মুখ আছে বুলিয়েই যি আহে তাকে নকৈ শাস্ত্ৰ মানিব খোজে, তেন্তে শূদ্ৰৰ দশাহ অশৌচ কেতিয়াও দূষণীয় নহয়। এতিয়া মাহেকীয়া আৰু দহদিনীয়া দুটা বিকল্প বিধান থকাত যিটো ইচ্ছা সেইটোকে ললেও কোনো অশুচি হব নোৱাৰে।”
গোসোঁয়ে মূৰ খজুৱাই খজুৱাই ক’লে,—“সাত পুৰুষ যি নিয়মত
