তৃতীয় অধ্যায়।
প্ৰবাত বায়ু।
তাপে বায়ুক কি কৰিব পাৰে—তাৰ এটি দৃষ্টান্ত— যি কাৰণে বায়ুৰ গতি হয়—সেই কাৰণ পৃথিবীৰ ওপৰত আছেনে নাই; বায়ুৰ গতিৰ দুই কাৰণ সাগৰৰ বা বামৰ বা পৰ্ব্বতলৈ মৰা আরু পৰ্ব্বতৰ পৰা মৰা বা—পচোৱা বতাহ—কুরুৱা বতাহ—গতি-নিবন্ধ বতাহ—নিৰ্ব্বাত বা অস্থিৰ বাত মণ্ডল পাশ্চাত্য বতাহ-সমুদায় পৃথিবীৰ ওপৰত বায়ুৰ গতি কোন ঠাইত কিরূপে হয় তাক বুজাবৰ অৰ্থে পৃথিবী-পৃষ্ঠক যি যি মওলকৈ ভাগ কৰা যায়—হৰ্ম্মাটান, লুঃ প্ৰভৃতি অস্থিৰ বাতৰ উল্লেখ—চিমুম বতাহ—বা-মাৰলি, ধুমুহা তুফানৰ কাৰণ—তুফানৰ লক্ষণ—তুফানৰ লগত সাগৰৰ ঢৌ কিরূপে আহি দেশ বুড়ায়-তুফানৰ শক্তি। •••••• •••••• ২৯-৪২ পৃষ্ঠা
তৃতীয় প্ৰকৰণ।
চতুৰ্থ অধ্যায়।
পানী আরু তাৰ ওপৰত সূৰ্য্যৰ ক্ৰিয়া।
সমুদ্ৰৰ পানীৰ পৰা স্বভাৱৰ কি কাৰ্য্য হয়—সমুদ্ৰ কাক বোলে— সমুদ্ৰৰ খণ্ড বিলাক—সমুদ্ৰৰ গভীৰতা আরু তাৰ তলীখন—সমুদ্ৰৰ পানীৰ বৰণ—সমুদ্ৰৰ পানীত কি কি বস্তু থাকে—সমুদ্ৰৰ সকলো অংশ সমানে লোনীয়া নহয়—সমুদ্ৰৰ চুণৰ পৰা প্ৰবাল হয়—সমুদ্ৰ অনেক প্ৰাণীৰ ঘৰ—সমুদ্ৰৰ ওপৰত গজা উদ্ভিজ—সমুদ্ৰৰ তাপ সকলো অংশতে সমান নহয়—শীত-মণ্ডলৰ বৰফাবৃত সমুদ্ৰ—অসমান তাপৰ কারুণে সমুদ্ৰৰ দুটা সোঁত। ••••••••• ৪৩-৫২ পৃষ্ঠা
